Aproksymacja jako zasada zachowań językowych – na przykładzie kategorii strony w języku polskim
DOI:
https://doi.org/10.31261/FL.2025.13.1.02Słowa kluczowe:
lingwistyka funkcjonalna, gramatyka naturalna, aproksymacja, kategoria strony, strona biernaAbstrakt
Autor wychodzi z założenia o istnieniu w językoznawstwie dwóch zasadniczo odmiennych poglądów teoretyczno-metodologicznych: determinizmu oraz indeterminizmu. Pierwszy kierunek polega na ujęciu algorytmicznym, systemowym, komputacyjnym, a drugi – na ujęciu empiriocentrycznym, doświadczeniowym, fenomenologicznym. Choć formacje naukowe, ufundowane na pierwszym lub drugim ujęciu teoretycznym, są spolaryzowane, w rzeczywistości reprezentują one ambiwalentną naturę języka – jego charakterystyki, które w działalności językowej wzajemnie się uzupełniają. Konieczność zastosowania w badaniach lingwistycznych metodologii indeterminizmu wynika z faktu, że konstrukcje językowe w praktyce ulegają modyfikacji pod wpływem czynników, które mają charakter ekstralingwistyczny – w pierwszej kolejności pod wpływem ludzkiego doświadczenia. W związku z tym autor rozważa zjawisko aproksymacji jako podstawową zasadę działalności językowej, która warunkuje różnego rodzaju modyfikacje reguł językowych w zakresie gramatyki. Na przykładzie kategorii strony czasowników autor pokazuje, że za sprawą aproksymacji obowiązujące w systemie języka opozycje klas funkcjonalnych (strony czynnej i biernej) ulegają rozmyciu.
Bibliografia
Źródła
The Active Past Participle – NUT-Partisiippi. Uusi kielemme (b.d.). Pobrano 15 listopada 2023 z: https://uusikielemme.fi/finnish-grammar/verbs/participles/the-active-past-participle-nut-partisiippi
Brak możliwości otworzenia samochodu. Scenic-Forum.pl, 31 lipca 2020. https://www.scenic-forum.pl/Watek-SCENIC-II-PH-I-Brak-mozliwosci-otworzenia-samochodu
Globse (b.d.) Pobrano 12 marca 2022 z: https://pl.glosbe.com/pl/pl/oblatany
Jazmiga promocja Kataryny. Pomóżmy Jazmigowi! Salon 24, 25 lipca 2010. https://www.salon24.pl/u/foros/211555%2Cjazmiga-promocja-kataryny-pomozmy-jazmigowi
Kaźmierczak, M. Ceny mieszkań trudniejsze do negocjacji, choć popyt spada. Bankier.pl, 3 marca 2022. https://www.bankier.pl/wiadomosc/Ile-mozna-wynegocjowac-przy-kupnie-mieszkania-8289820.html
Kruczek, M. Na Facebooku walczą o lepszy dojazd do Leśnicy. wrocław nasze miasto, 11 marca 2011. https://wroclaw.naszemiasto.pl/na-facebooku-walcza-o-lepszy-dojazd-do-lesnicy/ar/c4-3202655
Pomysły na składkę zdrowotną rozpalają emocje. PIT.pl zaprasza na debatę ekspertów. Bankier.pl, 24 maja 2022. https://www.bankier.pl/forum/pokaz-tresc?thread_id=11888945&strona=1
Twoje prawa w przypadku niewypłacalnego pracodawcy (b.d.). Pobrano 12 lutego 2023 z: https://praca.org.uk/twoje-prawa-w-przypadku-niewyplacalnego-pracodawcy
Wakacje w Andorze (b.d.). Pobrano 4 stycznia 2014 z: https://hotels-scanner.com/blog/pl/andorra/holidays-in-andorra
https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=pvo199zn1d4
Z głową w chmurach (b.d.). Pobrano 23 lipca 2023 z: https://mos2.org.pl/z-glowa-w-chmurach
Słowniki
WSJP PWN – Żmigrodzki, P. (red.). (2007–). Wielki słownik języka polskiego PAN. Instytut Języka Polskiego PAN. https://wsjp.pl/
Literatura
Bar-Hillel, Y. (1953). On recursive definitions in empirical sciences. North-Holland.
Blank, I. A. (2023). What are large language models supposed to model? Trends in Cognitive Sciences, 27(11), 987–989.
Brajerski, T. (1995). O polskiej stronie biernej. W: T. Brajerski (red.), O języku polskim dawnym i dzisiejszym (s. 373–381). Wydawnictwo KUL.
Cholodnaja, M. A. (2002). Kognitivnye stili. O prirode individual’nogo uma. Per Se.
Dahlman, R. C., Weijer, J. van de (2022). Cognitive factive verbs across languages. Language Sciences, 90, 2–17.
Dirven, R. (2001). The metaphoric in recent cognitive approaches to English phrasal verbs. metaphorik.de, 1, 39–54. https://www.metaphorik.de/de/journal/01/metaphoric-recent-cognitive-approaches-english-phrasal-verbs.html
Doroszewski, W. (1963). Podstawy gramatyki polskiej. PWN.
Dressler, W. U. (2003). Naturalness and morphological change. W: B. D. Joseph, R. D. Janda (red.), The hand-book of historical linguistics (s. 461–471). Blackwell Publishing.
Ejsmunt-Wieczorek, I. (2011). Metody badawcze słowotwórstwa werbalnego w gwarach. Rozprawy Komisji Językowej, 56, 47–56.
Fellerer, J. (2009). Granica między składnią a słowotwórstwem. Kilka uwag o stronie w języku polskim. LingVaria, 2(8), 23–32.
Feyerabend, P. K. (1987). Farewell to reason. Verso.
Grzegorek, M. (1984). Thematization in English and Polish. A study in word order. Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Halliday, M. A. K. (2002). Collected works (t. 1). Continuum.
Hamawand, Z. (2017). The notion of approximation in language. A construal-based analysis. Cognitive Semantics, 3 (1), 95–120.
Horbowicz, P., Skrzypek, D., Sobkowiak, M., Kołaczek, N. (2019). The use of passive voice in academic writing. Evidence from Danish, Norwegian and Swedish as L1 and L2. Folia Scandinavica Posnaniensia, 26(1), 4–26.
Jadacka, H. (2006). Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kiklewicz, A. (2012). Znaczenie w języku – znaczenie w umyśle. Krytyczna analiza współczesnych teorii semantyki lingwistycznej. Centrum Badań Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Kiklewicz, A. (2020). Fenomeny komunikacji (normy i dewiacje w zachowaniach językowych). Centrum Badań Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Klimonov, V. (2018). Tendencija k optimalʹnoj organizacii sistemy vidovych paradigm v russkom jazyke. Studia Rossica Posnaniensia, 43, 123–141.
Koch, W. A. (red.). (1990). Natürlichkeit der Sprache und der Kultur. Brockmeyer.
Korżyk, K. (1999). Język i gramatyka w perspektywie „komunikatywizmu”. W: A. Awdiejew (red.), Gramatyka komunikacyjna (s. 9–32). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kotowicz, D. (2017). The use of the passive voice in English and Polish medical research articles. Problems of Applied Sciences, 6, 199–208.
Kuhn, T. S. (1962). The structure of scientific revolutions. University of Chicago Press.
Kuhnert, M. (1998). Formy i funkcje strony biernej w polszczyźnie z perspektywy glottodydaktycznej. Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców, 10, 345–351.
Kuno, S. (1987). Functional syntax. Anaphora, discourse and empathy. University of Chicago Press.
Labov, W. (1978). Denotational structure. W: D. Farkas (red.), Papers from the parasession on the lexicon (s. 221–259). Chicago Linguistics Society.
Lakoff, G. (1977). Linguistic Gestalts. Papers from the Thirtieth Regional Meeting Chicago Linguistic Society, 13, 236–287.
Lakoff, G. (1987). Women, fire, and dangerous things. What categories reveal about the mind. University of Chicago Press.
Lancelot, C., Arnauld, A. (1968). Grammaire générale et raisonnée. Slatkine Reprints.
Laskowski, R. (1984a). Kategorie morfologiczne języka polskiego – charakterystyka funkcjonalna. W:
R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka języka współczesnego języka polskiego. Morfologia (s. 121–170). PWN.
Laskowski, R. (1984b). Podstawowe pojęcia morfologii. W: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia (s. 9–58). PWN.
Lewandowska-Tomaszczyk, B. (2002). Polysemy: Mechanisms and research methodology. W: B. Lewandowska-Tomaszczyk, K. Turewicz (red.), Cognitive linguistics today (s. 81–96). Peter Lang.
Lewandowska-Tomaszczyk, B. (2012). Approximative spaces and the tolerance threshold in communication. International Journal of Cognitive Linguistics, 2(2), 167–185.
Lewandowska-Tomaszczyk, B. (2017). Partial perception and approximate understanding. Research in Language, 15(2), 129–152.
Lipsey, R., Lancaster, K. (1956). The general theory of second best. The Review of Economic Studies, 24, 11–32.
Lorenzen, P. (2000). Lehrbuch der konstruktiven Wissenschaftstheorie. BI-Wissenschaftlicher Verlag.
McGreal, I. P. (1997). Wielcy myśliciele Wschodu. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Meibauer, J. (2001). Pragmatik. Eine Einführung. Narr-Verlag.
Nagórko, A. (1996). Zarys gramatyki polskiej. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Park K. (2009). Explaining English middle sentences. Pan-Pacific Association of Applied Linguistics, 13 (2), 125–140.
Pociechina, H. (2009). Grammatičeskaja variatinvnost’ v slavjanskich jazykach; morfonologičeskij aspekt. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Quine, W. V. O. (1995). Różności. Słownik prawie filozoficzny. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Richards, I. A. (1936). The philosophy of rhetoric. Oxford University Press.
Rosch, E. (1973). Natural categories. Cognitive Psychology, 7, 328–350.
Rozet, I. M. (1977). Psichologija fantazii. Eksperimental’no-teoretičeskoe issledovanie vnutrennich zakonomernostej produktivnoj umstvnennoj dejatel’nosti čeloveka. Izdatel’stvo BGU.
Schlund, K. (2014). On form and function of politeness formulae. Journal of Politeness Research, 10(2), 271–296.
Searle, J. R. (1979). Metaphor. W: A. Ortony (red.), Metaphor and thought (s. 92–123). Cambridge University Press.
Slobin, D. I. (1973). Cognitive prerequisites for the development of grammar. W: C. A. Fergusson, D. I. Slobin (red.), Studies of Child Language Development (s. 175–208). Holt, Rinehart & Winston.
Swan, O. (2002). A grammar of contemporary Polish. Slavica.
Szczerbij, N. (2022). Hybrydalne formy czasownikowe w języku polskim i ukraińskim. Poradnik Językowy, 1, 147–163.
Szelc-Mays, M., Rybicka, E. (1997). Słowa i słówka. Podręcznik do nauczania słownictwa i gramatyki dla początkujących. Ćwiczenia do słownictwa tematycznego. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Szymanek, K. (2008). Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Topolińska, Z. (2020). Diateza, czyli hierarchia argumentów. Rocznik Slawistyczny, 69, 193–198.
Wilson, D., Carston, R. (2007). A unitary approach to lexical pragmatics. Relevance, inference and ad hoc concepts. W: N. Burton-Roberts (red.), Pragmatics (s. 230–259). Palgrave Macmillan.
Wurzel, W. U. (1984). Flexionsmorphologie und Natürlichkeit. De Gruyter.
Zadeh, L. A. (1975). Fuzzy sets and their applications to cognitive and decision processes. Academy Press.
Zandvoort, R. W. (1962). A handbook of English grammar. Longmans.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
