Organizacja terapii logopedycznej dzieci z autyzmem i nie tylko. Modele działania
DOI:
https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2022.11.01.01Słowa kluczowe:
autyzm, ASD, terapia logopedyczna, organizacjaAbstrakt
W artykule przedstawiono terapię logopedyczną stosowaną w pracy z dziećmi z zaburzeniem ze spektrum autyzmu, wychodząc od istoty podejmowanych działań, zakresu i form prowadzonych oddziaływań oraz współorganizacji procesu wspomagającego. Specyfika problemu nabywania kompetencji językowych dzieci z autyzmem, różnorodność uwarunkowań (w tym wiek i progresywność lub/i regresywność rozwoju), jak również indywidualne nabywanie tej umiejętności są elementami osiowymi w kształtowaniu modelu terapii. Organizacja, wsparcie techniczne i otoczenie (poziom jego zaangażowania) są istotnymi elementami wspomagającymi, a czasem determinującymi uzyskiwane efekty terapii.
Bibliografia
American Speech-Language-Hearing Association (2005). Roles and responsibilities of speech-language pathologists concerning augmentative and alternative communication (Position Statement). www.asha.org/policy [access: 22.01.2021].
Bambara, L.M., Cole, C.L., Kunsch, C., Tsai, S., & Ayad, E. (2016). A peer-mediated intervention to improve the conversational skills of high school students with an autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 27, 29–43. https://doi. org/10.1016/j.rasd.2016.03.003.
Błeszyński, J.J. (1997). Mowa i język osób z autyzmem, wybrane zagadnienia. Słupsk: WSP.
Błeszyński, J.J. (2011). Miejsce terapii pedagogicznej w pedagogice specjalnej – studium terminologiczne. In: Z. Gajdzica (ed.), Wokół problemów edukacji i socjalizacji osób niepełnosprawnych – idee, koncepcje, badania (pp. 93–102). Kraków: Impuls.
Błeszyński, J.J. (2015). Alternatywne i wspomagające metody komunikacji. In: N. Morgulec-Adamowicz, A. Kosmol, B. Molik (eds.), Adaptowana aktywność fizyczna dla fizjoterapeutów (pp. 61–85). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Błeszyński, J.J. (2020). Komunikacja wspomagająca i alternatywna w pracy z chorymi onkologicznie. In: A. Hamerlińska, B. Mikuła (eds.), Onkologopedia. Podejście interdyscyplinarne (pp. 118–139). Bielsko-Biała: Alfamedica Press.
Błeszyński, J.J. (ed.). (2006). Alternatywne i wspomagające metody komunikacji. Kraków: Impuls.
Buggey, T. (2014). Video modeling applications for persons with autism. In: P.A. Prelock & R.J. McCauley (eds.), Treatment of autism spectrum disorders: Evidence-based intervention strategies for communication and social interactions. Baltimore MD: Paul H. Brookes.
Cardon, T. (2013). Video modeling imitation training to support gestural imitation acquisition in young children with an autism spectrum disorder. Speech, Language and Hearing, 16(4), 227–238. https://doi.org/10.1179/2050572813Y.0000000018.
Cardon, T.A. (2012), Teaching caregivers to implement video modeling imitation training via iPad for their children with autism. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(4), 1389–1400.
Chan, J.M. et al. (2009). Use of peer-mediated interventions in the treatment of autism spectrum disorders: A systematic review. Research in Autism Spectrum Disorders, 3(4), 876–889. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2009.04.003.
Chang, Y.C., & Locke, J. (2016). A systematic review of peer-mediated interventions for children with autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 27, 1–10. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2016.03.010.
Frost, L.A., & Bondy, A.S. (2002). The picture exchange communication system training manual (2nd ed.). Cherry Hill, NJ: Pyramid Educational Consultants. https://pecs-poland.com/pecs/ [accesss: 26.01.2021].
Ganz, J.B. (2015). AAC interventions for individuals with autism spectrum disorders: State of the science and future research directions. Augmentative and Alternative Communication, 31(3), 203–214. https://doi.org/10.3109/07434618.2015.1047532.
Ganz, J.B., Earles-Vollrath, T.L., Cook, K.E. (2011). Video modeling. A visually based intervention for children with autism. Teaching Exceptional Children, 6(43), 8–19. https://doi.org/10.1177/004005991104300601.
Goethe, J. (1907). Maximen und Reflexionen. Ed. M. Hecker. (Schriften der Goethe-Gesellschaft, Bd. 21), p. 190.
Goldstein, H. (2002). Communication intervention for children with autism: A review of treatment efficacy. Journal of Autism and Developmental Disorders, 32(5), 373–396. https://doi.org/10.1023/a:1020589821992.
Grabias, S. (2003). Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Grabias, S. (2011). Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych. Logopedia, 39/40, 9–34.
Hochman, J.M., Carter, E.W., Bottema-Beutel, K., Harvey, M.N., & Gustafson, J.R. (2015). Efficacy of peer networks to increase social connections among high school students with and without autism spectrum disorder. Exceptional Children, 82(1), 96–116. https://doi.org/10.1177/0014402915585482.
Iacono, T., Trembath, D., Erickson. S. (2016). The role of augmentative and alternative communication for children with autism: Current status and future trends. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 12, 2349–2361. https://doi.org/10.2147/ndt.s95967.
Kaczmarek, B.B. (ed.). (2014). Makaton w rozwoju osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi. Kraków: Impuls.
Kaja, B. (2001). Zarys terapii dziecka. Metody psychologicznej i pedagogicznej pomocy wspomagającej rozwój dziecka. Bydgoszcz: Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego.
Kasari, C., Freeman, S., & Paparella, T. (2006). Joint attention and symbolic play in young children with autism: A randomized controlled intervention study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(6), 611–620. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2005.01567.x.
Kasari, C., et al. (2014). Communication interventions for minimally verbal children with autism: A sequential multiple assignment randomized trial. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 53(6), 635–646. https://doi. org/10.1016/j.jaac.2014.01.019.
Kępiński, A. (2002). Psychopatologia nerwic. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kępiński, A. (2003). Psychopatie. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Logan, K., Iacono, T., & Trembath, D. (2017). A systematic review of research into aided AAC to increase social-communication functions in children with autism spectrum disorder. Augmentative and Alternative Communication, 33(1), 51–64. https://doi.org/10.1080/07434618.2016.1267795.
Lorah, E.R., Parnell, A., Whitby, P.S., & Hantula, D. (2015). A systematic review of tablet computers and portable media players as speech generating devices for individuals with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(12), 3792–3804. https://doi.org/10.1007/s10803-014-2314-4.
Manwaring, S.S., & Stevens, A.L. (2017). Does teaching joint attention improve language in children with autism spectrum disorder? Perspectives of the ASHA Special Interest Groups, 2(1), 11–26.
Mason, R.A., Ganz, J.B., Parker, R., Burke, M.D., & Camargo, S.P. (2012a). Moderating factors of video modeling with other as a model: A meta-analysis of single-case studies. Resarch in Developmental Disabilities, 33(4), 1076–1086. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2012.01.016.
Mason, R.A., Rispoli, M., Ganz, J.B., Boles, M.B., & Orr, K. (2012b). Effects of video modeling on communicative social skills of college students with Asperger syndrome. Developmental Neurorehabilitation, 15(6), 425–434. https://doi.org/10.3109/17518423.2012.704530.
McCoy, K., & Hermansen, E. (2007). Video modeling for individuals with autism: A review of model types and effects. Education and Treatment of Children, 30(4), 183–213. https://doi.org/10.1353/etc.2007.0029.
Mikołajewska, E., Mikołajewski, D. (2011). Neurorehabilitacja XXI wieku. Techniki teleinformatyczne. Impuls: Kraków.
Miś, L. (2019). Wideotrening Komunikacji ćwierć wieku później. Rozwój Video Home Training / Video Interaction Guidance w pracy socjalnej, psychologii, pedagogice i medycynie. Zeszyty Pracy Socjalnej, 24(4), 283–296. https://doi.org/10.4467/24496138ZPS.19.024.12008.
Murray, S., & Nolan, B., (2013). Video modeling form young children with autism spectrum disorders. A practice guide for parents and professionals. London: Jessica Kinglsey Publication.
National Research Council (2001). Educating children with autism. Eds. C. Lord, J.P. McGee. Washington, DC: National Academy Press.
O’Neil, M., & O’Neil, G. (2016). Making freedom real: Exploring the use of Makaton by adults. A discussion paper from the Centre for Welfare Reform. https://www.centreforwelfarereform.org/uploads/attachment/486/making-freedom-real.pdf [access: 28.01.2021].
Ossowski, R. (2020). Psychologia rehabilitacyjna w praktyce. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Paul, R. (2008). Interventions to improve communication in autism. Child and adolescent Psychiatric Clinics of North America, 17(4), 835–856. https://doi.org/10.1016/j.chc.2008.06.011.
Phillips, W., Baron-Cohen, S., & Rutter, M. (1998). Understanding intention in normal development and in autism. British Journal of Developmental Psychology, 16(3), 337–348. https://doi.org/10.1111/j.2044-835X.1998.tb00756.x.
Prizant, B.M., Wetherby, A.M., Rubin, E., Laurent, A.C., & Rydell, P.J. (2006). The SCERTS model: A comprehensive educational approach for children with autism spectrum disorders. Baltimore, MD: Paul H. Brookes.
Przybyla, O. (2019). Facilitated communication in autism. Case study. Logopedia Silesiana, 8, 351–362. https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2019.08.15.
PWN. (s.a.). Pedagogika. In: Encyklopedia PWN. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/pedagogika;3955414.html [access: 29.12.2021].
Reichow, B., & Volkmar, F.R. (2010). Social skills interventions for individuals with autism: Evaluation for evidence-based practices within a best evidence synthesis framework. Journal of Autism and Developmental Disorders, 40(2), 149–166. https://doi.org/10.1007/s10803-009-0842-0.
Romski, M., Sevcik, R.A., Barton-Hulsey, A., & Whitmore, A.S. (2015). Early intervention and AAC: What a difference 30 years makes. Augmentative and Alternative Communication, 31(3), 181–202. https://doi.org/10.3109/07434618.2015.1064163.
Sheehy, K., & Duffy, H.E. (2009). Attitudes to Makaton in the ages on integration and inclusion. International Journal of Special Education, 24(2), 91–201. file:///C:/Users/jacek/Downloads/SheehyDuffy_Makaton_112009_No_2.pdf.
Shire, S.Y., Shih, W., Bracaglia, S., Kodjoe, M., Kasari, C. (2020). Peer engagement in toddlers with autism: Community implementation of dyadic and individual Joint Attention, Symbolic Play, Engagement, and Regulation intervention. Autism, 24(8), 2142–2152. https://doi.org/10.1177/136236132093568.
Shire, S.Y., et al. (2017). Hybrid implementation model of community-partnered early intervention for toddlers with autism: A randomized trial. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 58(5), 612–622. https://doi.org/10.1111/jcpp.12672.
Sigafoos, J., O’Reilly, M., & Cruz, B. de la (2007). How to use video modeling and videoprompting. Austin, TX: Pro-Ed.
Simpson, R.L., & Ganz, J.B. (2012). Picture exchange communication system (PECS). In: P.A. Prelock & R.J. McCauley (eds.), Treatment of autism spectrum disorders: Evidence-based intervention strategies for communication and social interactions. Baltimore, MD: Paul H. Brookes.
Sokołowska, A. (2017). Video modeling jako innowacyjna technika pracy terapeutyczno-edukacyjnej z dziećmi z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości z siedzibą w Wałbrzychu, 44(5), 115–138.
Stinissen, W. (2014). Terapia duchowa. Ttransl. J. Iwaszkiewicz. Poznań: W drodze.
Tager-Flusberg, H., & Kasari, C. (2013). Minimally verbal school-aged children with autism spectrum disorder: The neglected end of the spectrum. Autism Research, 6(6), 468–478. https://doi.org/10.1002/aur.1329.
Travers, J.C., Tincani, M.J., & Lang, R. (2015). Facilitated communication denies people with disabilities their voice. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities (RPSD), 39(3), 95–202. https://doi.org/10.1177/1540796914556778.
Tetzchner, S. von (1997). Historical issues in intervention research: Hidden knowledge and facilitating techniques in Denmark. European Journal of Disorders of Communication, 32(1), 1–18. https://doi.org/10.3109/13682829709021453. PMID 9135710.
Watkins, L., et al. (2015). A review of peermediated social interaction interventions for students with autism in inclusive settings. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(4), 1070–1083. https://doi.org/10.1007/s10803-014-2264-x.
Wetherby, A.M., & Woods, J.J. (2006). Early social interaction project for children with autism spectrum disorders beginning in the second year of life: A preliminary study. Topics in Early Childhood Special Education, 26(2), 67–82. https://doi.org/10.1177/02711214060260020201.
Wetherby, A.M., et al. (2014). Parent-implemented social intervention for toddlers with autism: An RCT. Pediatrics, 134(6), 1084–1093. https://doi.org/10.1542/peds.2014-0757.
Wong, C., et al. (2014). Evidence-based practices for children, youth, and young adults with autism spectrum disorder. Chapel Hill, NC: The University of North Carolina; Frank Porter Graham Child Development Institute; Autism Evidence-Based Practice Review Group. http://autismpdc.fpg.unc.edu/sites/autismpdc.fpg.unc.edu/files/2014-EBP-Report.pdf.
Woods, J.J., Wetherby, A.M., Kashinath, S., & Holland, R.D. (2012). Early social interaction project. In: P.A. Prelock & R.J. McCauley (eds.), Treatment of autism spectrum disorders: Evidence-based intervention strategies for communication and social interactions. Baltimore, MD: Paul H. Brookes.
Zhang, J., & Wheeler, J.J. (2011). A meta-analysis of peer-mediated interventions for young children with autism spectrum disorders. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 46(1), 62–77.
Zielińska, J. (2015). Metody obrazowania pracy mózgu w perspektywie pedagogiki specjalnej. Wybrane zagadnienia. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Zielińska, J. (2016). Wybrane techniki obrazowania sygnałów w perspektywie pedagogiki specjalnej. Przykłady zastosowania w praktyce diagnostyczno-terapeutycznej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Zielińska, J., & Piotrowska-Madej, K. (2017). Komunikacja AAC w terapii osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną. In: J.J. Błeszyński & D. Baczała (eds.), Społeczeństwo włączające a komunikacja. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
