Śmierć w geografii, czyli pamięć przekazana ziemi („Granica zapomnienia" Siergieja Lebiediewa)

Autor

  • Bożena Zoja Zilborowicz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,Katedra Filologii Słowiańskiej

DOI:

https://doi.org/10.31261/pr.11870

Słowa kluczowe:

pamięć, pustka, śmierć, ślad, łagier

Abstrakt

Celem artykułu jest analiza topografii powieści "Granica zapomnienia", rozumianej jako całościowy system komponentów przyrodniczych, za pomocą których pisarz aktualizuje pytanie о zagubione i zapomniane post-istnienie sowieckich GUŁAG-ów. Przyroda jawi sie w utworze jako żywioł destrukcyjny, antymemorialny, przekształcający Atlantydę GUŁAG-u w świat abstrakcyjnych śmierci, dokonanych w wymiarze fizycznym, jednakże pozbawionych wymiaru kulturowo-społecznego. Pejzaż przyrodniczy nie występuje w roli nosiciela pamięci historycznej, pzreciwnie, to niemy świadek, którego milczenie stawia pod znakiem zapytania samo istnienie łagru jako miejsca zbrodni.

Biogram autora

Bożena Zoja Zilborowicz - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,Katedra Filologii Słowiańskiej

Dr hab., Katedra Filologii Słowiańskiej UMK w Toruniu. Literaturoznawca, rusycystka i bułgarystka. Zainteresowania naukowe: etyka i literatura, transgresje w literaturze i kulturze, rosyjsko-bułgarskie związki literackie i kulturowe, rosyjska mentalność, literatura rosyjska XX-XXI wieku, pisarstwo Wsiewołoda Garszyna. Książki: "Problemy etyczne we współczesnej prozie i publicystyce rosyjskiej (lata 60.–90.)" (Łódź 2000); "„Ponad stan”. Motywy transgresyjne w pisarstwie Jordana Jowkowa" (Toruń 2010); "Płaczący Ezop. Życie i twórczość Wsiewołoda Garszyna" (Toruń 2017). Kontakt: bozena.zejmo@umk.pl

Bibliografia

Ardamatskaya, Diana Aleksandrovna. “Varlam Shalamov i poetika posle GULAGa.” Vestnik Leningradskogo universiteta im. A. S. Pushkina 2013, vol. 2, № 2. 137-143 [Ардамацкая, Диана Александровна. “Варлам Шаламов и поэтика после ГУЛАГа.” Вестник Ленинградского университета им. А. С. Пушкина 2013, т. 2, № 2. 137-143].
Assmann, Aleida. “Unbewältigte Erbschaften. Fakten und Fiktionen im zeitgenössischen Familienroman.” Generationen: Erfahrung – Erzählung– Identität. Eds. Kraft, Andreas. Weißhaupt, Mark. Konstanz: UVK Verlagsgesellschaft, 2009. 49-70.
Assmann, Aleida. Dlinnaya ten’ proshlogo. Memorial’naya kul’tura i istoricheskaya polityka. Transl. Khlebnikov, Boris. Moskva: Novoye Literaturnoye Obozreniye, 2014 [Ассман, Алейда. Длинная тень прошлого. Мемориальная культура и историческая политика. Пер. Хлебников, Борис. Москва: Новое Литературное Обозрение, 2014].
Assmann, Aleida. Zabveniye istorii – oderzhimost’ istoriyey. Transl. Khlebnikov, Boris. Moskva: Novoye Literaturnoye Obozreniye, 2019 [Ассман, Алейда. Забвение истории – одержимость историей. Пер. Хлебников, Борис Н. Москва: Новое Литературное Обозрение, 2019].
Blanchot, Maurice. “ Literatura i pravo na smert’.” Blanchot, Maurice. Ot Kafki k Kafke. Transl. Krotova, Dar’ya Sergeyevna. Moskva: Logos, 1998. 9-56 [Бланшо, Морис. “Литература и право на смерть.” Бланшо, Морис. От Кафки к Кафке. Пер. Кротова, Дарья Сергеевна. Москва: Логос, 1998. 9-56].
Broswimmer, Franz J. Ecocide. A Short History of the Mass Extinction of Species. London: Pluto Press, 2002.
Didi-Huberman, Georges. Kora. Transl. Swoboda, Tomasz. Gdańsk: Wydawnictwo w Podwórku, 2013.
Etkind, Aleksandr. Krivoye gore. Pamyat’ o nepogrebennykh. Transl. Makarov, Vladimir. Moskva: Novoye Literaturnoye Obozreniye, 2016 [Эткинд, Александр. Кривое горе. Память о непогребенных. Пер. Макаров, Владимир. Москва: Новое Литературное Обозрение, 2016].
Faryno, Jerzy. Vvedeniye v literaturovedeniye. Sankt-Peterburg: Izdatel’stvo RGPU im. A. I. Gertsena, 2004 [Фарино, Ежи. Введение в литературоведение. Санкт-Петербург: Издательство РГПУ им. А. И. Герцена, 2004].
Forstner, Dorothea. Świat symboliki chrześcijańskiej. Transl. Zakrzewska, Wanda. Pachciarek Paweł. Turzyński, Ryszard. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990.
Geller, Mikhail. Kontsentratsionnyy mir i sovetskaya literatura. London: Overseas Publications Interchange Ltd., 1974 [Геллер, Михаил. Концентрационный мир и советская литература. London: Overseas Publications Interchange Ltd., 1974].
Guseynov, Gasan. “Riparografiya. Belletristika serediny 90-h v poiskah novogo.” Postskriptum 1997, № 1. 143-167 [Гусейнов, Гасан. “Рипарография. Беллетристика середины 90-х в поисках нового.” Постскриптум 1997, № 1. 143-167].
Hartmann, Anne. “‘Okno v proshloye’. Prochest’ lager’ zanovo.” Transl. Sudakov, Andrey [Хартманн, Анне. “‘Окно в прошлое’. Прочесть лагерь заново.” Пер. Судаков, Андрей] <https://shalamov.ru/research/61/3.html#t24>.
Hundorowa, Tamara. “Gatunek czarnobylski: wyparcie realnego i nuklearna sublimacja.” Transl. Tomanek, Przemysław. Po Czarnobylu. Miejsce katastrofy w dyskursie współczesnej humanistyki. Eds. Boruszkowska, Iwona. Glinianowicz, Katarzyna. Grzemska, Aleksandra. Krupa, Paweł. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017. 55-66.
Krotova, Dar’ya Vladimirovna. “Priroda v mirovospriyatii V. Shalamova. Retseptsiya klassicheskikh traditsiy i poeticheskoye novatorstvo.” Filologicheskiye nauki. Voprosy teorii i praktiki 2016, № 8, vol. 2. 21-25 [Кротова, Дарья Владимировна. “Природа в мировосприятии В. Шаламова. Рецепция классических традиций и поэтическое новаторство.” Филологические науки. Вопросы теории и практики 2016, № 8, ч. 2. 21-25].
Latour, Bruno. “Agency at the Time of the Antropocene.” New Literary History 2014, № 1. 1-18.
Lebedev, Sergey. “GULAGovskaya Atlantida, kotoraya 40-50 let kak kanula v proshloye.” 29.10.2017. Besed. Fedorova, Nataliya [Лебедев, Сергей. “ГУЛАГовская Атлантида, которая 40-50 лет как канула в прошлое.” 29.10.2017. Бесед. Федорова, Наталия] <https://realnoevremya.ru/articles/79209-pisatel-sergey-lebedev-o-nasledii-gulaga>.
Lebedev, Sergey. “Syuzhety umolchaniya v Germanii i Rossii, ili Nemetskiy uspekh Sergeya Lebedeva.” 23.10.2013. Besed. Shuman, Yefim [Лебедев, Сергей. “Сюжеты умолчания в Германии и России, или Немецкий успех Сергея Лебедева.” 23.10.2013. Бесед. Шуман, Ефим] <https://p.dw.com/p/19zcy>.
Lebedev, Sergey. Predel zabveniya. Moskva: Eksmo, 2012 [Лебедев, Сергей. Предел забвения. Москва: Эксмо, 2012].
Lebëdushkina, Ol’ga. “Pokayaniye i proshcheniye. Literatura kak rabota pamyati i zabveniya. Zametki po raznym povodam.” Druzhba narodov 2011, № 5. 198-208 [Лебёдушкина, Ольга. “Покаяние и прощение. Литература как работа памяти и забвения. Заметки по разным поводам.” Дружба народов 2011, № 5. 198-208] <https://magazines.gorky.media/druzhba/2011/5/pokayanie-i-proshhenie.html>.
Lipovetskiy, Mark. Etkind, Aleksandr. “Vozvrashcheniye tritona. Sovetskaya katastrofa i postsovetskiy roman.” Novoye literaturnoye obozreniye 2008, № 6. 174-206 [Липовецкий, Марк. Эткинд, Александр. “Возвращение тритона. Советская катастрофа и постсоветский роман.” Новое литературное обозрение 2008, № 6. 174-206] <https://magazines.gorky.media/nlo/2008/6/mark-lipoveczkij-8212-aleksandr-etkind-vozvrashhenie-tritona-sovetskaya-katastrofa-i-postsovetskij-roman.html>.
Merridale, Catherine. Kamennaya noch’. Smert’ i pamyat’ v Rossii XX veka. Transl. Poluektova-Krimer, Kseniya. Moskva: CORPUS, 2019 [Мерридейл, Кэтрин. Каменная ночь. Смерть и память в России XX века. Пер. Полуэктова-Кример, Ксения. Москва: CORPUS, 2019].
Mikhaylik, Yelena. “Ne otrazhayetsya i ne otbrasyvayet teni: ‘zakrytoye’ obshchestvo i lagernaya literatura.” Novoye literaturnoye obozreniye 2009, № 6. 356-374 [Михайлик, Елена. “Не отражается и не отбрасывает тени: ‘закрытое’ общество и лагерная литература.” Новое литературное обозрение 2009, № 6. 356-375].
Moteyunayte, Ilona. “Travma sovetskogo lagerya v sovremennom russkom romane (Guzel’ Yakhina, Yevgeniy Vodolazkin.” Wybitni pisarze współczesnej literatury rosyjskiej. Jewgienij Wodołazkin. Eds. Skotnicka, Anna. Świeży, Janusz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019. 283-295 [Мотеюнайте, Илона. “Травма советского лагеря в современном русском романе (Гузель Яхина, Евгений Водолазкин).” Знаковые имена современной русской литературы. Евгений Водолазкин. Ред. Скотницка, Анна. Свежий, Януш. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019. 283-295].
Myga-Piątek, Urszula. “Pamięć krajobrazu – zapis dziejów w przestrzeni.” Studia Geohistorica 2015, № 3. 29-45.
Nikulina, Mayya. Kamen’. Peshchera. Gora. Yekaterinburg: Bank kul’turnoy informatsii, 2002 [Никулина, Майя. Камень. Пещера. Гора. Екатеринбург: Банк культурной информации, 2002].
Shalamov, Varlam. “Perchatka.” Shalamov, Varlam. Sobraniye sochineniy v shesti tomakh. Sost., podgot. teksta, prim. Sirotinskaya, Irina Pavlovna. Vol. 2. Moskva: Knizhnyy Klub Knigovek, 2013. 283-311 [Шаламов, Варлам. “Перчатка.” Шаламов, Варлам. Собрание сочинений в шести томах. Сост., подгот. текста, прим. Сиротинская, Ирина Павловна. Т. 2. Москва: Книжный Клуб Книговек, 2013. 283-311].
Shalamov, Varlam. “Po lendlizu.” Shalamov, Varlam. Sobraniye sochineniy v shesti tomakh. Sost., podgot. teksta, prim. Sirotinskaya, Irina Pavlovna. Vol. 1. Moskva: Knizhnyy Klub Knigovek, 2013. 392-399 [Шаламов, Варлам. “По лендлизу.” Шаламов, Варлам. Собрание сочинений в шести томах. Сост., подгот. текста, прим. Сиротинская, Ирина Павловна. Т. 1. Москва: Книжный Клуб Книговек, 2013. 392-399].
Travma: punkty. Eds. Ushakin, Sergey. Trubina, Yelena. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2009 [Травма: пункты. Ред. Ушакин, Сергей. Трубина, Елена. Москва: Новое литературное обозрение, 2009].
Ubertowska, Aleksandra. “Krajobraz po katastrofie: natura, historia, reprezentacja.” Poetyki ekocydu. Historia, natura, konflikt. Eds. Ubertowska, Aleksandra. Korczyńska-Partyka, Dobrosława. Kuliś, Ewa. [Warszawa]: IBL, 2019. 7-19.
Yurgenson, Lyubov’. “Peyzazhnaya zarisovka kak metatekst v proze Shalamova.” [Юргенсон, Любовь. “Пейзажная зарисовка как метатекст в прозе Шаламова.”] <https://shalamov.ru/research/394/>.
Zherber, Zhyuli. Ertner, Yelena Nikolayevna. “Priroda kak ‘mesto pamyati’ v russkoy proze o GULAGe.” Vestnik Tyumenskogo gosudarstvennogo universiteta. Gumanitarnyye issledovaniya. Humanitates 2018, № 4. 120-133 [Жербер, Жюли. Эртнер, Елена Николаевна. “Природа как ‘место памяти’ в русской прозе о ГУЛАГе.” Вестник Тюменского государственного университета. Гуманитарные исследования. Humanitates 2018, № 4. 120-133].

Pobrania

Opublikowane

2021-10-22

Jak cytować

Zilborowicz, B. Z. (2021). Śmierć w geografii, czyli pamięć przekazana ziemi („Granica zapomnienia" Siergieja Lebiediewa). Przegląd Rusycystyczny, (4 (176). https://doi.org/10.31261/pr.11870

Numer

Nr 4 (176) (2021): Przegląd Rusycystyczny 2021, nr 4

Dział

Artykuły

Licencja

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).