Gest kata, czyli ciało naznaczone historią („Granica zapomnienia" Siergieja Lebiediewa)
DOI:
https://doi.org/10.31261/pr.14078Słowa kluczowe:
Siergiej Lebiediew, Zygmunt Freud, Elias Canetti, kat, pamięć ciała, język ciałaAbstrakt
Powieść Granica zapomnienia (2010) Siergieja Lebiediewa (ur. 1981) – przedmiot naszej analizy – to jednen z pierwszych literackich przykładów nowego nurtu w rosyjskim dyskursie memorialnym, dotychczas koncentującym się wyłącznie na upamiętnieniu ofiar rezimu stalinowskiego i pomijającym całkowitym milczeniem postacie katów. Przełamując społeczno-kulturowe tabu pisarz kreuje bohatera – byłego oprawcę rezimu, którego zbrodnicza natura ujawnia się poprzez cielesne praktyki pamięci. Celem artykułu jest analiza semantyczna języka ciała kata (gesty, mimika, wzrok, milczenie). Koncentracja Lebiediewa na aspektach cielesno-fizjologicznych pozwala zdemaskować skrzętnie skrywaną biografię oprawcy.
Bibliografia
Assmann, Aleida. Novoye nedovol’stvo memorial’noy kul’turoy. Transl. Khlebnikov, Boris. Moskva: Novoye Literaturnoye Obozreniye, 2016 [Ассман, Алейда. Новое недовольство мемориальной культурой. Пер. Хлебников, Борис. Москва: Новое Литературное Обозрение, 2016] <http://maxima-library.org/knigi/knigi/b/361686? format=readhtml>.
Assmann, Yan. Kul’turnaya pamyat’: Pis’mo, pamyat’ o proshlom i politicheskaya identichnost’ v vysokikh kul’turakh drevnosti. Transl. Sokol’skaya, M. M. Moskva: Yazyki slavyanskoy kul’tury, 2004 [Ассман, Ян. Культурная память: Письмо, память о прошлом и политическая идентичность в высоких культурах древности. Пер. Сокольская, М. М. Москва: Языки славянской культуры, 2004].
Buller, Andreas. Tri lektsii o ponyatii «sled». Sankt-Peterburg: Aleteyya, 2016 [Буллер, Андреас. Три лекции о понятии «след». Санкт-Петербург: Алетейя, 2016].
Canetti, Elias. “Iz knigi: «Massa i vlast’».” Transl. Kharitonov, Mark Sergeyevich. Canetti, Elias. Chelovek nashego stoletiya. Khudozhestvennaya publitsistika. Sost. i avt. predisl. Pavlova, Nina Sergeyevna. Komment. Karalashvili, Rezo. Moskva: «PROGRESS», 1990. 391-443 [Канетти, Элиас. “Из книги: «Масса и власть».” Пер. Харитонов, Марк Сергеевич. Канетти, Элиас. Человек нашего столетия. Художественная публицистика. Сост. и авт. предисл. Павлова, Нина Сергеевна. Коммент. Каралашвили, Резо. Москва: «ПРОГРЕСС», 1990. 391-443].
Etkind, Aleksandr. Krivoye gore. Pamyat’ o nepogrebennykh. Transl. Makarov, Vladimir. Moskva: Novoye Literaturnoye Obozreniye, 2016 [Эткинд, Александр. Кривое горе. Память о непогребенных. Пер. Макаров, Владимир. Москва: Новое Литературное Обозрение, 2016].
Faryno, Jerzy. Vvedeniye v literaturovedeniye. Sankt-Peterburg: Izdatel’stvo RGPU im. A. I. Gertsena, 2004 [Фарино, Ежи. Введение в литературоведение. Санкт-Петербург: Издательство РГПУ им. А. И. Герцена, 2004].
Freud, Sigmund. “Vospominaniye, povtoreniye i prorabotka.” Freud, Sigmund. Sobraniye sochineniy v desyati tomakh. Eds. Kalmykova, Yekaterina Semenovna. Agracheva, Marina Borisovna. Transl. Bokovikov, Andrey Mikhaylovich. Vol. 10. “ Sochineniya po tekhnike lecheniya.” Moskva: OOO «Firma STD», 2008. 205-215 [Фрейд, Зигмунд. “Воспоминание, повторение и проработка.” Фрейд, Зигмунд. Собрание сочинений в десяти томах. Ред. Калмыкова, Екатерина Семеновна. Аграчева, Марина Борисовна. Пер. Боковиков, Андрей Михайлович. Т. 10. “Сочинения по технике лечения.” Москва: ООО «Фирма СТД», 2008. 205-215].
Freud, Sigmund. “Zhutkoye.” Freud, Sigmund. Sobraniye sochineniy v desyati tomakh. Eds. Kalmykova, Yekaterina Semenovna. Agracheva, Marina Borisovna. Transl. Bokovikov, Andrey Mikhaylovich. Vol. 4. “Psikhologicheskiye sochineniya.” Moskva: OOO «Firma STD», 2008. 261-297 [Фрейд, Зигмунд. “Жуткое.” Фрейд, Зигмунд. Собрание сочинений в десяти томах. Ред. Калмыкова, Екатерина Семеновна. Аграчева, Марина Борисовна. Пер. Боковиков, Андрей Михайлович. Т. 4. “Психологические сочинения.” Москва: ООО «Фирма СТД», 2006. 261-297].
Fromm, Erikh. Anatomiya chelovecheskoy destruktivnosti. Transl. Telyatnikova, Emiliya Maksimovna. Moskva: Respublika, 1994 [Фромм, Эрих. Анатомия человеческой деструктивности. Пер. Телятникова, Эмилия Максимовна. Москва: Республика, 1994].
Gayduk, Ivan. “«I Bog był so mnoy».” Artem’yeva, Anna. Racheva, Yelena. 58-ya. Neiz’’yatoye (Dopolnennoye rasshirennoye izdaniye). Moskva: Izdatel’stvo AST, 2018. 27-32 [Гайдук, Иван. “«И Бог был со мной».” Артемьева, Анна. Рачева, Елена. 58-я. Неизъятое (Дополненное расширенное издание). Москва: Издательство АСТ, 2018. 27-32].
Gennep, Arnold van. Obryady perekhoda. Sistematicheskoye izucheniye obryadov. Transl. Ivanova, Yuliya Vladimirovna. Pokrovskaya, Lyudmila Vasil’yevna. Moskva: Vostochnaya literatura», 1999 [Геннеп, Арнольд ван. Обряды перехода. Систематическое изучение обрядов. Пер. Иванова, Юлия Владимировна. Покровская, Людмила Васильевна. Москва: Восточная литература», 1999].
Gusev, Dmitriy. “Za granitsami sovesti: interiorizatsiya moral’nykh norm v istorii etiki.” Vestnik SPBGU 2014, Ser. 6, № 4. 27-34 [Гусев, Дмитрий. “За границами совести: интериоризация моральных норм в истории этики.” Вестник СПбГУ 2014, сер. 6, № 4. 27-34].
Jaspers, Karl. Wahrheit, Freiheit, Friede. München: Piper, 1958.
Kępiński, Antoni. Refleksje oświęcimskie, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
Klimczyk, Wojciech. “Rejtan jak totem narodu. Amnezja gestu.” Kultura współczesna 2018, № 1. 65-85.
Kobylkina, Dar’ya. “«Memorial» predstavil «Vikipediyu palachey».” [Кобылкина, Дарья. “«Мемориал» представил «Википедию палачей».”] <https://novayagazeta.ru/ articles/2016/11/24/70652-memorial-predstavil-vikipediyu-palachey>.
Krimer, Kseniya. “ Terror mirnogo naseleniya v Ukraine stal nastoyashchim shokom.” [Кример, Ксения. “Террор мирного населения в Украине стал настоящим шоком.”] <https://meduza.io/feature/2022/06/05/terror-mirnogo-naseleniya-v-ukraine-stal-nastoyaschim-shokom-pochemu-rossiyskaya-armiya-sovershaet-vse-eti-zverstva>.
Lebedev, Sergey. “Opasnost’ otchasti i sostoit v tom, chto nikto ne mozhet dat’ opredeleniye «opasnogo».” 21.05.2016. Besed. Dokukina, Kseniya [Лебедев, Сергей. “Опасность отчасти и состоит в том, что никто не может дать определение «опасного».” 21.05.2016. Бесед. Докукина, Ксения] <https://snob.ru/selected/entry/108587/>.
Lebedev, Sergey. “Pisatel’ Sergey Lebedev ob otvetstvennosti za proshloye i sovremennoy Rossii.” Besed. Khasaia, Khatia [Лебедев, Сергей. “Писатель Сергей Лебедев об ответственности за прошлое и современной России.” Бесед. Хасаиа, Хатиа] <https://sova.news/2019/06/26/pisatel-sergej-lebedev-ob-otvetstvennosti-za-proshloe-i-sovremennoj-rossii/>.
Lebedev, Sergey. Predel zabveniya. Moskva: Eksmo, 2012 [Лебедев, Сергей. Предел забвения. Москва: Эксмо, 2012].
Lebëdushkina, Ol’ga. “Pokayaniye i proshcheniye. Literatura kak rabota pamyati i zabveniya. Zametki po raznym povodam.” Druzhba narodov 2011, № 5. 198-208 [Лебёдушкина, Ольга. “Покаяние и прощение. Литература как работа памяти и забвения. Заметки по разным поводам.” Дружба народов 2011, № 5. 198-208] <https://magazines.gorky.media/druzhba/2011/5/pokayanie-i-proshhenie.html>.
Lenoir, Rémi. “Sotsial’naya vlast’ publichnogo vystupleniya.” Poetika i politika. Al’manakh Rossiysko-frantsuzskogo tsentra sotsiologii i filosofii Instituta sotsiologii Rossiyskoy Akademii nauk. Moskva: Institut eksperimental’noy sotsiologii, Sankt-Peterburg: Aleteyya, 1999. 167-192 [Ленуар, Реми. “Социальная власть публичного выступления.” Поэтика и политика. Альманах Российско-французского центра социологии и философии Института социологии Российской Академии наук. Москва: Институт экспериментальной социологии, Санкт-Петербург: Алетейя, 1999. 167-192].
Levkiyevskaya, Yelena Yevgen’yevna. “Litso.” Slavyanskiye drevnosti. Etnolingvisticheskiy slovar’. Ed. Tolstoy, Nikita Il’ich. Vol. 3. Moskva: Institut slavyanovedeniya RAN – Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004. 124–128 [Левкиевская, Елена Евгеньевна. “Лицо.” Славянские древности. Этнолингвистический словарь. Ред. Толстой, Никита Ильич. Т. 3. Москва: Институт славяноведения РАН – Международные отношения, 2004. 124–128].
Likhachev, Dmitriy Sergeyevich. “Nravstvennyye vershiny.” Likhachev, Dmitriy Sergeyevich. Kniga bespokoystv. Vospominaniya, stat’i, besedy. Sost. Dubrovskaya, G. A. Moskva: Novosti, 1991. 326–391 [Лихачев, Дмитрий Сергеевич. “Нравственные вершины.” Лихачев, Дмитрий Сергеевич. Книга беспокойств. Воспоминания, статьи, беседы. Сост. Дубровская, Г. А. Москва: Новости, 1991. 326–391].
Linchenko, Andrey Aleksandrovich. “Pamyat’ tela v prostranstve povsednevnoy istoricheskoy kul’tury: filosofsko-metodologicheskiy aspekt.” Vestnik Vyatskogo gosudarstvennogo universiteta 2016, № 12. 14-20 [Линченко, Андрей Александрович. “Память тела в пространстве повседневной исторической культуры: философско-методологический аспект.” Вестник Вятского государственного университета 2016, № 12. 14-20].
Lyubichankovskiy, Sergey Valentinovich. Lyubichankovskiy, Valentin Andreyevich. “« Usloviya povsednevnosti» kak bazovyy element istoricheskogo analiza povsednevnoy zhizni.” Vestnik OGU 2012, № 7. 154-157 [Любичанковский, Сергей Валентинович. Любичанковский, Валентин Андреевич. “«Условия повседневности» как базовый элемент исторического анализа повседневной жизни.” Вестник ОГУ 2012, № 7. 154-157].
Plotnikova, Anna Arkad’yevna. “Ten’.” Slavyanskiye drevnosti. Etnolingvisticheskiy slovar’. Ed. Tolstoy, Nikita Il’ich. Vol. 3. Moskva: Institut slavyanovedeniya RAN – Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004. 262–265 [Плотникова, Анна Аркадьевна. “Тень.” Славянские древности. Этнолингвистический словарь. Ред. Толстой, Никита Ильич. Т. 5. Москва: Институт славяноведения РАН – Международные отношения, 2012. 262–265].
Podoroga, Valeriy. Vremya posle: Osventsim i GULAG: Myslit’ absolyutnoye zlo. Moskva: Logos, 2013 [Подорога, Валерий. Время после: Освенцим и ГУЛАГ: Мыслить абсолютное зло. Москва: Логос, 2013].
Rozhdestvenskaya, Yelena. “Slovami i telom: travma, narrativ, biografiya.” Travma: punkty. Eds. Ushakin, Sergey. Trubina, Yelena. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2009. 5-41 [Рождественская, Елена. “Словами и телом: травма, нарратив, биография.” Травма: пункты. Ред. Ушакин, Сергей. Трубина, Елена. Москва: Новое литературное обозрение, 2009. 5-41].
Stachewicz, Krzysztof. Milczenie wobec dobra i zła. W stronę etyki sygetycznej i apofatycznej. Poznań: Wydział Teologiczny UAM, 2012.
Teege, Jennifer. Sellmair, Nikola. Amon. Mój dziadek by mnie zastrzelił. Transl. Twardoch, Ewelina. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2014.
Yakovlev, Vladimir, 2016 [Яковлев, Владимир, 2016] <https://www.facebook.com/120 6441856087060/photos/a.1214617398602839.1073741828.1206441856087060/12147657385 88005>.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
