Być i być Estończykiem, nie być subalternem. O bohaterach prozy historycznej Jaana Krossa uwag kilka

Autor

DOI:

https://doi.org/10.31261/RSL.2023.33.03

Słowa kluczowe:

Kross, Estonia, Talin, subaltern, Rosja

Abstrakt

Niniejszy artykuł zawiera analizę trzech utworów estońskiego pisarza Jaana Krossa (Trzy bicze czarnej śmierci, Immatrykulacja Michelsona, Kamienie z nieba) z uwzględnieniem badań postkolonialnych. We wszystkich utworach główni bohaterowie, z pochodzenia Estończycy, robią wiele, żeby nadać zarówno sobie samym, jak i swoim rodakom, podmiotowość, uwolnić się z pozycji osoby zdominowanej przez najeźdźców i kolonizatorów; postacie te próbują mówić swoim własnym głosem, nie chcą być dłużej subalternami. W analizowanych utworach w roli wspomnianych kolonizatorów występuje w pierwszej kolejności ludność niemieckojęzyczna, w mniejszym zaś – Rosjanie. Chociaż akcja osadzona jest w trzech różnych stuleciach, to problemy, z którymi przychodzi zmagać się Estończykom są bardzo podobne – chodzi o podporządkowanie polityczne, cywilizacyjne i kulturowe.

Biogram autora

Andrzej Polak - Uniwersytet Śląski w Katowicach

Dr hab., od roku 2002 adiunkt w Zakładzie Historii Literatury Rosyjskiej Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego. Zajmuje się współczesną prozą rosyjską, szczególnie prozą historyczną i fantastyką. Interesuje się także twórczością rosyjskich postmodernistów i praktykami postkolonialnymi w literaturze rosyjskiej. Jest autorem monografii Proza historyczna Bułata Okudżawy. Z problemów gatunku i intertekstualności oraz książki Grając przeszłością i przyszłością. Rosyjska fantastyka alternatywna i socjologiczna. Ważniejsze publikacje w czasopismach i tomach zbiorowych: „Wyspa Krym" Wasilija Aksionowa jako przykład prozy alternatywno-historycznej, Rosyjska powieść historyczna w refleksji krytycznej i literaturoznawczej, Dlaczego nie antyutopia? „Kyś" Tatiany Tołstoj a „literatura środka”, „Metro 2033”, czyli postapokaliptyczna przestrzeń labiryntu, Rosyjska proza alternatywna w krytyce rosyjskiej, S.N.U.F.F. – utopia zrealizowana (o pewnym aspekcie powieści Wiktora Pielewina), Aleksandr Prochanow – trubadur czerwonego imperium.

Bibliografia

Bolecki, Włodzimierz. “Myśli różne o postkolonializmie. Wstęp do tekstów nie napisanych.” Teksty Drugie, no. 4, 2007: 6–14.

Czerwień, Marcin. Proza historyczna Jaana Krossa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.

“Jaan Kross and Russian culture.” “Acta Slavica Estonica II”. Works on Russian and Slavic Philology. Ed. Pild, Lea. Tartu: University of Tartu Press, 2012.

Jaanus, Maire. “Estonia and Pain: Jaan Kross’s ‘The Czar’s Madman’.” Baltic Postcolonialism. On the Boundary of Two Worlds Identity Freedom and Moral Imagination in the Baltics. Ed. Kelertas, Violeta. 309–329. Amsterdam–New York NY, 2006. https://brill.com/display/book/9789401202770/B9789401202770_s016.xml. Accessed 12 September 2022.

Janion, Maria. Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.

Kołodziejczyk, Dorota. “Postkolonialny transfer na Europę Środkowo-Wschodnią.” Teksty Drugie, no. 5 (125), 2010: 22–39.

Korek, Janusz. “Postkolonializm a Europa Środkowo-Wschodnia.” https://www.academia.edu/51068562/Postkolonializm_a_Europa_%C5%9Arodkowo_Wschodnia. Accessed 6 December 2022.

Kross, Jaan. Immatrykulacja Michelsona. Transl. Dąbrowski, Witold. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1998.

Kross, Jaan. Kamienie z nieba. Transl. Bieńkowska, Wiesława. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1997.

Kross, Jaan. Trzy bicze czarnej śmierci. Transl. Karaczewska, Wiesława. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979.

Lewandowska, Agata. “Europa Środkowa postkolonialna w prozie podróżnej Stasiuka.” Podteksty, no. 1–2, 2011. http://podteksty.amu.edu.pl/content/europasrodkowa-postkolonialna-w-prozie-podroznej-anrzeja-stasiuka.html. Accessed 30 January, 2015.

Pawlak, Edward. Pamięć i trwanie. Warszawa: Czytelnik, 1980.

Salumets, Thomas. “Jaan Kross. Negotiating Nation.” Interlitteraria, no. 5, 2000: 171–185.

Surynt, Izabela. “Badania postkolonialne a ‘Drugi Świat.’ Niemieckie konstrukcje narodowo-kolonialne XIX wieku.” Teksty Drugie, no. 4, 2007: 25–46.

Talvet, Jüri. “‘Paigallend,’ or the building of Estonia in the novels of Jaan Kross.” Journal of Baltic Studies, vol. 31, no. 3, 2007: 237–252.

Thompson, Ewa. Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm. Transl. Sierszulska, Anna. Kraków: Universitas, 2000.

Pobrania

Opublikowane

2023-08-17

Jak cytować

Polak, A. (2023). Być i być Estończykiem, nie być subalternem. O bohaterach prozy historycznej Jaana Krossa uwag kilka. Rusycystyczne Studia Literaturoznawcze, 33, 1–25. https://doi.org/10.31261/RSL.2023.33.03

Numer

Tom 33 (2023): DYSKURSY POST- W KULTURZE EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ

Dział

Dział główny

Licencja

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).