“Umarli stanęli w moich oczach”: Visual Spectrality in Tadeusz Różewicz’s Poetry
DOI:
https://doi.org/10.31261/SSP.2023.22.03Keywords:
afterimage, spectre, Tadeusz Różewicz, Jacques Derrida, Władysław Strzemiński, hauntologyAbstract
The author of this article attempts to analyse the phenomenon occurring in many of Tadeusz Różewicz’s poems, which consists in a special relationship between vision, imagery and visuality and the appearance (or recurrence) of the dead. This phenomenon is mainly interpreted in relation to Jacques Derrida’s hauntology and Władysław Strzemiński’s Teoria Widzenia and his notion of the after-image. The starting point of the analysis is the reconstruction of Różewicz’s ambivalent position regarding the image-poetry relationship (the poet’s simultaneous emphasis on the primacy of the visual in his imagination and his desire to reject the aesthetic image-metaphor). Through readings of specific works of Różewicz (mainly Wiersz pisany o świcie, Spojrzała w słońce, Światła cienia), the author of the article proves that in the analysed work there is a contamination of perception and remembrance, in which the present is marked by a spectral, indelible trace of the past, and memory is mediated by visuality. He also points to the complex relationship between life and death (light and darkness), as well as the ethical orientation of the phenomenon in question, relating it to Derridean spectral ethics.
References
Agamben Giorgio, 2008: Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek (Homo sacer III). Przeł. Sławomir Królak. Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
Alphen Ernst van, 2009: W pułapce wizerunków. Przeł. Roma Sendyka. „Teksty Drugie”, nr 5, s. 124–143.
Bartos Ewa, 2012: Anatomia oka, czyli o Różewiczowskim postrzeganiu. W: Różewicz: dodawanie. Red. Ewa Bartos, Marta Cuber. Oficyna Wydawnicza Wacław Walasek, Katowice, s. 13–26.
Cieślak Robert, 2013: Widzenie Różewicza. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Dąbrowski Tadeusz, 2004: Fragmentaryczne widzenie. Transpozycja teorii widzenia Władysława Strzemińskiego na grunt literacki. „Twórczość”, nr 10, s. 78–85.
Derrida Jacques, 2016: Widma Marksa. Stan długu, praca żałoby i nowa Międzynarodówka. Przeł. Tomasz Załuski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Derrida Jacques, 2018: Nie, apokalipso, nie teraz! W: Idem: O apokalipsie. Przeł. Iwona Boruszkowska, Krzysztof Wojtasik. Posłowie Iwona Boruszkowska, Michał Koza. Red. Jolanta Szafrańska. Wydawnictwo Eperons-Ostrogi, Kraków, s. 13–188.
Derrida Jacques, 2021: W końcu nauczyć się żyć. Przeł. i posłowie Piotr Sadzik. Wydawnictwo Eperons-Ostrogi, Kraków.
Derrida Jacques, Roudinesco Elisabeth, 2016: Z czego jutro… Dialog. Przeł. Waleria Szydłowska. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Franczak Jerzy, 2021: Latentna katastrofa epoki atomu. „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, nr 1, s. 39–55.
Kłosiński Krzysztof, 1999: Imię Róży. „Pamiętnik Literacki”, z. 1, s. 5–20.
Kłosowski Mateusz, 2018: Powidoki wiersza. Eksperyment lektury poezji Bolesława Leśmiana. „Przestrzenie Teorii”, nr 29, s. 179–213.
Kordys Jan, 2012: Spojrzenie Meduzy. „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–38.
Kowalik Bartosz: Obrazy, widma i powidoki umarłych w twórczości Tadeusza Różewicza. „Teksty Drugie” 2021, nr 3, s. 272–289. https://doi.org/10.18318/td.2021.3.18.
Kunz Tomasz, 2005: Strategie negatywne w poezji Tadeusza Różewicza. Od poetyki tekstu do poetyki lektury. Universitas, Kraków.
Kwiatkowska Agnieszka, 2016: Powidok intertekstualny. „Forum Poetyki”, zima. Pobrano z: http://fp.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2016/02/AKwiatkowska_PowidokIntertekstualny_ForumPoetyki_zima2016.pdf [5.12.2023].
Laplanche Jean, Pontalis Jean-Bertrand, 1996: Słownik psychoanalizy. Przeł. Ewa Modzelewska, Ewa Wojciechowska. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Levi Primo, 2007: Pogrążeni i ocaleni. Przeł. Stanisław Kasprzysiak. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Mitchell William J. Thomas, 2022: Słowo i obraz. Przeł. Sara Herczyńska. „Teksty Drugie”, nr 1, s. 138–151.
Momro Jakub, 2014: Widmontologie nowoczesności. Genezy. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Mościcki Paweł, 2012: Zdążyć poniewczasie. Władysława Strzemińskiego potyczki z historią. W: Powidoki życia. Władysław Strzemiński i prawa dla sztuki. Red. Jarosław Lubiak, Paulina Kurc-Maj. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 301–322.
Mrugalski Michał, 2007: Teoria barw Tadeusza Różewicza. Universitas, Kraków.
Nader Luiza, 2018: Afekt Strzemińskiego. „Teoria widzenia”, rysunki wojenne, Pamięci przyjaciół Żydów. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Nycz Ryszard, 2017: Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Pietrych Krystyna, 2014: O czym mówi Różewicz, gdy mówi o bieli. W: Próba rekonstrukcji. Szkice o twórczości Tadeusza Różewicza. Red. Tomasz Kunz, Joanna Orska. Wydawnictwo EMG, Kraków, s. 331–355.
Przyboś Julian, 1963: Sens poetycki. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Przyboś Julian, 1989: Sytuacje liryczne. Wybór poezji. Wstęp Edward Balcerzan. Wybór Edward Balcerzan, Anna Legeżyńska. Komentarze oprac. Anna Legeżyńska. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Różewicz Tadeusz, 2003: Utwory zebrane. Proza 1. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Różewicz Tadeusz, 2004: Utwory zebrane. Proza 3. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Różewicz Tadeusz, 2005: Utwory zebrane. Poezja 1. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Różewicz Tadeusz, 2006a: Utwory zebrane. Poezja 2. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Różewicz Tadeusz, 2006b: Utwory zebrane. Poezja 3. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Różewicz Tadeusz, 2010: Margines, ale… Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Skrendo Andrzej, 2005: Przyboś i Różewicz. Paralela. W: Idem: Poezja modernizmu. Interpretacje. Universitas, Kraków, s. 140–174.
Stankowska Agata, Magdalena Śniedziewska, Marcin Telicki, red., 2015: Tadeusz Różewicz i obrazy. Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Stolarczyk Jan, oprac., 2011: Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem. Biuro Literackie, Wrocław.
Strzemiński Władysław, 2016: Teoria widzenia. Muzeum Sztuki, Łódź.
Szaj Patryk, 2019: Wierność trudności. Hermeneutyka radykalna Johna D. Caputo a poezja Aleksandra Wata, Tadeusza Różewicza i Stanisława Barańczaka. Universitas, Kraków.
Szymański Wiesław Paweł, 1978: Julian Przyboś. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Wysłouch Seweryna, 2006: „Ut pictura poesis” – stara formuła i nowe problemy. W: Ut pictura poesis. Red. Marek Skwara, Seweryna Wysłouch. Słowo/obraz terytoria, Gdańsk, s. 5–18.
Zawadzki Andrzej, 2014: Obraz i ślad. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf documents under the provisions of the Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.
1. License
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 license (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 license.
2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.
If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, i.a. the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".
ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).
3. User Rights
Under the CC BY-SA 4.0 license, the users are free to share (copy, distribute and transmit the contribution) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.
4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.
I hereby declare that in the event of withdrawal of the text from the publishing process or submitting it to another publisher without agreement from the editorial office, I agree to cover all costs incurred by the University of Silesia in connection with my application.
