„Zdychanie” czy „umieranie”? – estetyczny i etyczny wymiar śmierci we współczesnej twórczości dramaturgicznej

Autor

DOI:

https://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2019.05.19

Słowa kluczowe:

umieranie zwierząt, umieranie ludzi, dramat, estetyka, etyka

Abstrakt

Niezwykle interesującym zagadnieniem na polu literatury okazują się estetyczne i etyczne wymiary śmierci zwierząt. Czy śmierć spokojna, we śnie, w przyjaznym otoczeniu, bez lejącej się krwi, przez to, że jest estetycznie „ładniejsza”, to jest też bardziej etyczna? Jak te dwie kategorie mają się do siebie w perspektywie śmierci zwierząt? Mówi się, że zwierzę „zdycha”, a człowiek „umiera”. Czy mamy poczucie wspólnoty losu ludzkiego i zwierzęcego w obliczu śmierci? Próby odpowiedzi na postawione pytania można znaleźć we współczesnych dramatach, wśród których jednym z najciekawszych z punktu widzenia poruszanego tutaj problemu jest Pawi tren Iwony Korszańskiej. W tekście autorki zwierzęta i ludzie ulegają zrównaniu we wspólnym losie, a ich śmierć nie ulega waloryzacji na zdychanie i umieranie, tylko jest równoważna i równoprawna. W przedstawionych w dramacie performansach społecznych nieodłączna para Eros i Thanatos naznacza życie człowieka i zwierzęcia w tym samym stopniu.

Biogram autora

Monika Błaszczak - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Doktor, adiunkt w Zakładzie Estetyki Literackiej Instytutu Filologii Polskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Literaturoznawca, kulturoznawca i teatrolog. Autorka monografii Ekrany i lustra w polskim dramacie współczesnym (Poznań 2009) oraz współautorka książki Estetyka. Między działaniem a emocją (Poznań 2016) wraz z dr hab. Ireną Górską i dr Ewą Szkudlarek. Autorka artykułów naukowych i recenzji wydarzeń kulturalnych. Do jej najnowszych publikacji należą artykuły  Dyskurs teatralno-filmowo-literacki – o „Dyskretnym uroku burżuazji” Marcina Libera w: Dyskursy sztuki. Dyskursy o sztuce, (red. Teresa Pękala, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2018) oraz Chory znaczy inny – studium przypadku całkowitej inności / obcości na przykładzie dramatu „Psychosis 4:48” Sarah Kane i spektaklu Grzegorza Jarzyny w: Studia nad odmiennością na przestrzeni dziejów, (red. Justyna Żychlińska i Anetta Głowacka-Penczyńska, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2018). Należy do Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych i Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego.

Bibliografia

Agamben Giorgio. 2008. Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek. Przeł. S. Królak. Warszawa: Sic!.

Agamben Giorgio. 2008. Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie. Przeł. M. Salwa. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Agamben Giorgio. 2008. Stan wyjątkowy. Przeł. M. Surma-Gawłowska. Kraków: Ha!art.

Bekoff Marc. Manifest zwierząt. Przeł. Marzena Kotyczka, 15-20. W Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie Red. Marzena Kotyczka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Bekoff Marc. 2010. The Animal Manifesto: Six Reasons for Expanding Our Compassion Footprint. Novato: New World Library.

Braidotti Rosi. 2014. Po człowieku. Przeł. J. Bednarek, A. Kowalczyk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Braidotti Rosi. 2012. Wbrew czasom. Zwrot postsekularny w feminizmie. Przeł. M. Glosowitz. Przekł. przejrzała A. Mitek-Dziemba, 284-314. W Drzewo poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach. Red. P. Bogalecki, A. Mitek-Dziemba, Katowice: Wydawnictwo FA-art, Uniwersytet Śląski.

Buber Martin. 1992. Ja i Ty, 39-125. W Idem. Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych. Przeł. J. Doktór. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Czaja Dariusz. 2009. „Zwierzęta w klatce (języków)”. Konteksty 4 (287) : 2-9.

Czapliński Jan. 2015. Łysek z pokładu Idy, 387-407. W Transfer! Teksty dla teatru. Antologia. Red. Joanna Krakowska, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

DeMello Margo. 2012. Animals and Society. An Introduction to Human-Animal Studies. New York: Columbia University Press.

Domańska Ewa. 2017. Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dröscher Vitus B.. 1969. Instynkt czy doświadczenie. Zachowanie się zwierząt. Przeł. K. Kowalska. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Dröscher Vitus B..1997. Rodzinne gniazdo. Jak zwierzęta rozwiązują swoje problemy rodzinne. Przeł. A. Czapik. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady .

Dröscher Vitus B.. 1971. Świat zmysłów. Przeł. B. Witkowska. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Freud Zygmunt. 2010. Wstęp do psychoanalizy. Przeł. S. Kempnerówna, W. Zaniewicki. Przedmowa i opracowanie K. Obuchowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Goffman Erving. 2009. Człowiek w teatrze życia codziennego. Przeł. H. Datner-Śpiewak, P. Śpiewak, Warszawa: Aletheia.

Haraway Donna. 2012. Manifest gatunków stowarzyszonych. Przeł. J. Bednarek, 241-260. W Teorie wywrotowe. Antologia przekładów. Red. A. Gajewska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

http://slowacki.krakow.pl/pl/spektakle/aktualne_spektakle/_get/spektakl/1436 (dostęp: 06.09.2017).

http://www.polskieradio.pl/17/76/Artykul/1720442,Pawi-tren-na-falach-Trojki-Recenzja-sluchowiska (dostęp: 06.09.2017).

Kłocińska Agata. 2014. Relacja ja – Ty z bytami nieosobowymi. Filozofia Martina Bubera jako myśl prekursorska wobec posthumanizm, 269-280. W Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze, Tom 2. Od humanizmu do posthumanizmu. Red. Nauk. Justyna Tymieniecka-Suchanek. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Korszańska Iwona. 2016. „Pawi tren”. Dialog 6 : 59-77.

Korszańska Iwona. Pawi tren. pdf, http://www.gnd.art.pl/wp-content/uploads/2016/04/Pawi-tren-Iwona-Korszanska.pdf (10.05.2017).

Kotyczka Marzena. 2014. Słowo wstępne, 7-14. W Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie. Red. Marzena Kotyczka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym. 2015. Red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.

Lorenz Konrad. 1975. Opowiadania o zwierzętach. Przeł. W. Kragen. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Ożóg Maciej. 2014. Oblicza zoe-filii. Nowe interpretacje dychotomii bios/zoe we współczesnej humanistyce, 79-90. W: Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. Tom 1. Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny. Red. Nauk. Justyna Tymieniecka-Suchanek. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Powalisz Monika. 2005. Córka myśliwego albo polakożerczyni, 185-219. W Echa, repliki fantazmaty. Antologia nowego dramatu polskiego. Red. Małgorzata Sugiera, Anna Wierzchowska-Woźniak. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Remane Adolf. 1965. Życie społeczne zwierząt. Przeł. W. Serafiński. Warszawa: PWN.

Sikorska-Miszczuk Małgorzata. 2007. „Śmierć człowieka-wiewiórki”. Dialog 5 : 18-40.

Singer Peter. 2004. Wyzwolenie zwierząt. Przeł. A . Alichniewicz, A. Szczęsna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Weil Kari. 2012. A Report on the Animal Turn. W Eadem. Thinking Animals. Why Animal Studies Now?. New York: Columbia University Press.

Opublikowane

2019-12-25

Jak cytować

Błaszczak, M. (2019). „Zdychanie” czy „umieranie”? – estetyczny i etyczny wymiar śmierci we współczesnej twórczości dramaturgicznej. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, (5), 237–252. https://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2019.05.19