Afazja Leo Lipskiego: perseweracje, przesunięcia, zblokowania
DOI:
https://doi.org/10.31261/Rana.2020.1.05Słowa kluczowe:
zaburzenia mowy, afazja, perseweracje, przesunięcia, zblokowaniaAbstrakt
Tematem artykułu jest relacja między afazją a traumą w odniesieniu do twórczości polskiego pisarza Leo Lipskiego. W pierwszej, teoretycznej części artykułu za punkt wyjścia posłużyło studium izraelskiej badaczki Ilit Ferber, dowodzące wyraźnych analogii między Freudowskim opisem afazji, w pewnym stopniu zgodnym ze współczesnymi ujęciami afazji w medycynie, i później wprowadzoną przezeń definicją traumy. W drugiej, analitycznej części artykułu przedmiotem zainteresowań jest natomiast to, w jaki sposób zaburzenia afatyczne Lipskiego przejawiają się w tekście i jak są w nim tematyzowane. Wspierając się na teoretycznych założeniach, autorka stawia tezę, że choć nie sposób postawić znaku równości między afazją a traumą, to jednak trzeba zwrócić uwagę na strukturalne podobieństwo przejawiania się i jednej, i drugiej w tekście. Prowadzi ją to do wyodrębnienia trzech właściwości prozy Lipskiego, charakterystycznych zarówno dla afazji, jak i traumy, i zarazem stanowiących o specyfice prozy tego pisarza. Określa je kolejno mianami: a) perseweracji, b) przesunięcia języka c) zblokowania języka, a następnie opisuje każdą z nich w odniesieniu do wybranych fragmentów prozy Lipskiego.
Bibliografia
Caruth C.: Teoria traumy jako siła lektury. Rozmawiała K. Bojarska. „Teksty Drugie” 2010, nr 6, s. 125–136.
Cioran E.: Upadek w czas. Przeł. I. Kania. Warszawa 2011.
Dziadek A.: Projekt krytyki somatycznej. Warszawa 2015.
Ferber I.: A Wound Without Pain: Freud on Aphasia. „Naharaim: Journal of German‑Jewish Literature and Cultural History” 2010, no 4, s. 133–151.
Heller‑Roazen D.: Echolalie. O zapominaniu języka. Gdańsk 2013.
Jakobson R.: Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych. Przeł. L. Zawadowski. W: R. Jakobson: W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism. Red. M.R. Mayenowa. T. 2. Warszawa 1989, s. 150–176.
Jakobson R.: Kindersprache, Aphasie und allgemeine Lautgesetze. Uppsala 1941 [tłum. ang.: Child Language. Aphasia and Phonological Universals. Transl. A.R. Keiler. The Hague 1968].
Lipski L.: Joga. W: Idem: Paryż ze złota. Teksty rozproszone. Oprac. H. Gosk. Izabelin 2002, s. 48.
Lipski L.: List do Józefa Wittlina. W: Idem: Paryż ze złota. Teksty rozproszone. Oprac. H. Gosk. Izabelin 2002, s. 152.
Lipski L.: List do Michała Chmielowca, niedatowany. W: Archiwum Emigracji, Biblioteka UMK w Toruniu. Inwentarz Michała Chmielowca. Korespondencja osobowa: Lam–Mycielska, sygn. AE/MC/VI.
Lipski L.: List do Michała Chmielowca z 5 lipca [1948–1949]. W: Archiwum Emigracji, Biblioteka UMK w Toruniu. Inwentarz Michała Chmielowca. Korespondencja osobowa: Lam–Mycielska, sygn. AE/MC/VI.
Lipski L.: List do Michała Chmielowca z początku listopada [9.11.1954]. W: Archiwum Emigracji, Biblioteka UMK w Toruniu. Inwentarz Michała Chmie‑
lowca. Korespondencja osobowa: Lam–Mycielska, sygn. AE/MC/VI.
Lipski L.: Moje stanowisko. W: Idem: Paryż ze złota. Teksty rozproszone. Oprac. H. Gosk. Izabelin 2002, s. 47.
Lipski L.: [Nawiązanie do „Niespokojnych”]. W: Idem: Paryż ze złota. Teksty rozproszone. Oprac. H. Gosk. Izabelin 2002, s. 97.
Lipski L.: Niespokojni. W: Idem: Powrót. Oprac. A. Maciejowska. Paryż–Kraków 2015, s. 25–150.
Lipski L.: [Nowe egotyki]. W: Idem: Paryż ze złota. Teksty rozproszone. Oprac. H. Gosk. Izabelin 2002, s. 53.
Lipski L.: Paryż ze złota. Teksty rozproszone. Oprac. H. Gosk. Izabelin 2002.
Lipski L.: Piotruś. W: Idem: Powrót. Oprac. A. Maciejowska. Paryż–Kraków 2015, s. 199–256.
Lipski L.: Życiorys. W: Materiały redakcyjne, korespondencja i hasła do „Słownika Emigracji”. Hasło: Leo Lipski‑Lipschuetz. Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura”, sygn. ILK SE 01 Lipski, k. 1.
Lipszyc A.: Czerwone listy. Eseje frankistowskie o literaturze polskiej. Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2018.
Lipszyc A.: Leo Lipski: część śmierci. W: Idem: Czerwone listy. Eseje frankistowskie o literaturze polskiej. Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2018, s. 67–101.
Lowenstein A.: Moment alegoryczny. Przeł. J. Burzyński. W: Antologia studiów nad traumą. Red. T. Łysak. Przeł. T. Bilczewski, K. Bojarska, J. Burzyński,
A. Kowalcze-Pawlik, A. Rejniak-Majewska. Kraków 2015, s. 285–311.
Łuria A.: Zaburzenia wyższych czynności korowych wskutek ogniskowych uszkodzeń mózgu. Przeł. M. Klimkowski, B. Baranowski, Z. Doroszowa. Warszawa 1967.
Maciejowska A.: Wstęp. W: L. Lipski: Powrót. Oprac. A. Maciejowska. Paryż–Kraków 2015, s. 5–23.
Muca K.: Poiesis doświadczenia. Poiesis tożsamości. Narracje o afazji. Gdańsk 2019.
Panasiuk J.: Afazja a interakcja. Tekst – metatekst – kontekst. Lublin 2013.
Stroińska M., Szymanski K.: Metafora i trauma. „Tekst i Dyskurs” 2017, nr 10, s. 101–114.
Wierzejska J.: Retoryczna interpretacja autobiograficzna. Na przykładzie pisarstwa Andrzeja Bobkowskiego, Zygmunta Haupta i Leo Lipskiego. Warszawa 2012.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
