Trauma na telefon. O kilku próbach rozmowy ze zmarłymi w polskiej poezji współczesnej
DOI:
https://doi.org/10.31261/Rana.2020.1.09Słowa kluczowe:
poezja polska, śmierć, telefon, Jerzy Ficowski, Wisława SzymborskaAbstrakt
Ksiądz Jan Twardowski zaleca, by śpieszyć się kochać ludzi, zanim „zostaną po nich buty i telefon głuchy”. Poeci sięgają po motyw spóźnionego dzwonienia do tych, których już nie ma, ale – wbrew diagnozie z innego wiersza Twardowskiego, Potem, że umarli „nie telefonują” – trauma śmierci wraca też w formie telefonu od zmarłego (jak w Słuchawce Wisławy Szymborskiej). Takie (nomen omen) sygnały traumy – Holocaustu, wojny, pojedynczej straty – są wyrazem bezradności tych, którzy przeżyli, ale i próbą podtrzymywania pamięci (Spis abonentów sieci telefonów miasta stołecznego Warszawy na rok 1938/39 Jerzego Ficowskiego, Notes Antoniego Słonimskiego). Wizje telefonicznego porozumienia między światami mogą pozwolić na rozmowę wcześniej niemożliwą (Telefon Zbigniewa Herberta), mogą pomagać w przepracowywaniu traumy, a nawet służyć człowiekowi w oswajaniu jego własnej śmiertelności (Telefon Mieczysława Jastruna). Interesujące są funkcje tych „kontaktów” i metafory charakterystyczne dla wymienionych wierszy (oraz pokrewnych, jak Telefon Władysława Szlengla). W centrum podjętej w artykule refleksji znajduje się polska poezja współczesna, ale pojawią się konteksty zagraniczne (Telephone Call Donalla Dempseya) i prozatorskie (Szum Magdaleny Tulli, Duchy w maszynach Anny Kańtoch, Maigret w Vichy Georges’a Simenona).
Bibliografia
Czwordon P.: Empatia i obserwacja. O poezji Jerzego Ficowskiego. Poznań 2010.
Dempsey D.: Telephone Call. https://hellopoetry.com/words/telephone/ [dostęp: 2.05.2019].
Drozd A.: „Zatopiony cały w ciemnych promieniach ziemi” – o „Telefonie” Zbigniewa Herberta. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2005, nr 7, s. 427–433.
Dzwonił do ciebie telefon we śnie? Dowiedz się, co może oznaczać! https://www.chillizet.pl/Styl‑zycia/Horoskop/Dzwonil‑do‑ciebie‑telefon‑we‑snie‑Dowiedz‑sie‑co‑moze‑oznaczac‑13055 [dostęp: 4.05.2019].
Encyclopaedia of Impossible: Thomas Edison’s Spirit Telephone. https://theghostinmymachine.com/2017/11/08/encyclopaedia‑of‑the‑impossible‑thomas‑edisonsspirit‑telephone/ [dostęp: 22.06.2019].
Ficowski J.: Gorączka rzeczy. Warszawa 2002.
Filiciak M.: Przeklęte medja. „Dwutygodnik” 2017, nr 10. https://www.dwutygodnik.com/artykul/7454‑przeklete‑medja.html [dostęp: 4.05.2019].
Franaszek A.: Herbert. Biografia. T. 2: Pan Cogito. Kraków 2018.
Gizella J.: Popiół i pamięć. W: Wcielenia Jerzego Ficowskiego według recenzji, szkiców i rozmów z lat 1956–2007. Wybór, oprac. i wstęp P. Sommer. Sejny 2010, s. 129–135.
Grynberg H.: Poeta pamięci. W: Wcielenia Jerzego Ficowskiego według recenzji, szkiców i rozmów z lat 1956–2007. Wybór, oprac. i wstęp P. Sommer. Sejny 2010, s. 200–207.
Herbert Z.: Wiersze zebrane. Kraków 2011.
Jastrun M.: Poezje zebrane. T. 1–2. Warszawa 1984.
Kamieńska A.: W pół słowa. Wiersze z lat 1979–1980. Warszawa 1983.
Kańtoch A.: Duchy w maszynach. W: Eadem: Światy Dantego. Warszawa 2015.
Kittler F.A.: Gramophone, Film, Typewriter. Transl. G. Winthrop‑Young, M. Wutz. Stanford 1999.
Kobielska M.: Nastrajanie pamięci. Artykulacje doświadczenia w poezji Jerzego Ficowskiego. Kraków 2010.
Kornhauser J.: Uśmiech Sfinksa. W: Poznawanie Herberta 2. Red. A. Franaszek. Kraków 2000, s. 95–109.
Kowalczykowa A.: Słonimski. Warszawa 1973.
Levine M.G.: Bezdomność w literaturze wojennej: typologia obrazowania. „Teksty Drugie” 1999, nr 4, s. 7–17.
Marcela M.: Koniec świata: potwornie zjawiskowe media. „FA‑art” 2012, nr 4, s. 3–19.
Mikołajczak M.: Pomiędzy końcem i apokalipsą. O wyobraźni poetyckiej Zbigniewa Herberta. Toruń 2013.
Obyś był złym prorokiem. Najbardziej chybione diagnozy. https://www.forumdwutygodnik.pl/artykuly/1556463,1,obys‑byl‑zlym‑prorokiem.read [dostęp: 5.05.2019].
Pawlikowska‑Jasnorzewska M.: Wybór poezji. Oprac. J. Kwiatkowski. Wrocław 1969.
Pietrych K.: Sny (u) Szymborskiej. „Wielogłos” 2016, nr 3, s. 27–40.
Przybylski R.K.: W Abrakadabrii. W: Wcielenia Jerzego Ficowskiego według recenzji, szkiców i rozmów z lat 1956–2007. Wybór, oprac. i wstęp P. Sommer. Sejny 2010, s. 121–128.
Sconce J.: Haunted Media: Electronic Presence from Telegraphy to Television. Durham 2000.
Simenon G.: Maigret w Vichy. Przeł. J. i K. Błońscy. Kraków 2006.
Słonimski A.: Poezje zebrane. Warszawa 1964.
Sommer P.: Przewroty słów, zawroty czasu. (Notatki o poezji Jerzego Ficowskiego). W: Wcielenia Jerzego Ficowskiego według recenzji, szkiców i rozmów z lat 1956–2007. Wybór, oprac. i wstęp P. Sommer. Sejny 2010, s. 140–181.
Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej i Rządowej Warszawskiej Sieci Okręgowej 1938–39. http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=9885&from=&dirids=1&ver_id=&lp=1&QI [dostęp: 4.05.2019].
Spólna A.: Nowe „Treny”? Polska poezja żałobna po II wojnie światowej a tradycja literacka. Kraków 2007.
Stala M.: O pocieszeniu, jakie daje poezja. Druga notatka o „Chwili” Wisławy Szymborskiej. W: Idem: Przeszukiwanie czasu. Przechadzki krytycznoliterackie. Kraków 2004, s. 107–114.
Stala M.: Pan Newton i mała dziewczynka. Notatka o nowej książce Wisławy Szymborskiej. W: Idem: Przeszukiwanie czasu. Przechadzki krytycznoliterackie. Kraków 2004, s. 100–106.
Szlengel W.: Co czytałem umarłym. Wiersze getta warszawskiego. Oprac. I. Maciejewska. Warszawa 1979.
Szymborska W.: Chwila. Kraków 2009 [wydanie pierwsze 2003].
Telefony od zmarłych. http://www.archiwum‑tajemnic.pl/parapsychologia/178-telefony‑od‑zmar%C5%82ych.html [dostęp: 4.05.2019].
Tulli M.: Szum. Kraków 2014.
Twardowski J.: Zaufałem drodze. Wiersze zebrane 1932–2006. Warszawa 2007.
Warner M.: Phantasmagoria. Spirit Visions, Metaphors, and Media into the Twentyfirst Century. New York 2006.
Węgrzyniakowa A.: Ostatnie wiersze Słonimskiego. W: „Skamander”. T. 6: Studia o twórczości Antoniego Słonimskiego. Red. I. Opacki, A. Węgrzyniak. Katowice 1988, s. 101–117.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
