„Gespräch über Bäume“. Kleine Geschichte eines Missverständnisses
DOI:
https://doi.org/10.31261/WSS.2017.01.06Schlagworte:
Bertolt Brecht, Gespräch über Bäume, Geschichte der deutschen Literatur, das 20. Jahrhundert, PolitikAbstract
Im Artikel wird die Geschichte des Topos „Gespräch über Bäume“ in der deutschsprachigen Literatur skizziert. Der Autor analysiert Bertolt Brechts Gedicht An die Nachgeborenen, dem die Phrase „Gespräch über Bäume“ entnommen wurde, und präsentiert an ausgewählten Beispielen das Funktionieren des Topos in unterschiedlichen literaturgeschichtlichen Kontexten nach 1945. Er verweist dabei darauf, dass die Verbreitung des Topos durch interpretatorische Missverständnisse begünstigt wurde. Viele Benutzer des Topos ignorierten nämlich den Zusammenhang, in dem das „Gespräch über Bäume“ in dem Brechtschen Gedicht steht.
Literaturhinweise
Adorno Theodor W. (2004): Ästhetische Theorie. In: Ders.: Gesammelte Schriften. Berlin: Directmedia (CD-ROM): 3727–4742.
Adorno Theodor W. (2004a): Kulturkritik und Gesellschaft. In: Ders.: Gesammelte Schriften. Berlin: Directmedia (CD-ROM): 7388–7421.
Andreotti Mario (1995): Wenn ein Gespräch über Bäume wieder möglich wird… Von der literarischen Moderne zur Postmoderne. In: Sprachspiegel: Schweizerische Zeitschrift für die deutsche Muttersprache Nr. 2: 36–44; Nr. 3: 72–77.
Bormans Peter (1974): Brecht und der Stalinismus. In: Brecht-Jahrbuch Bd. 4: 53–76.
Brecht Bertolt (1934): Dichter sollen die Wahrheit schreiben. In: Pariser Tageblatt Nr. 365 (12.12.): 3–4.
Brecht Bertolt (1988): An die Nachgeborenen. In: Ders.: Werke. Bd. 12. Gedichte 2. Sammlungen 1938–1956. Berlin, Weimar, Aufbau, Frankfurt am Main: Suhrkamp: 85–87.
Brown Cheri A. (1986): Günter Eich’s „Gespräche über Bäume“. In: Colloquia Germanica: Internationale Zeitschrift für Germanistik Jg. 19, H. 3–4: 274–287.
Buch Hans Christoph (1978): Warum ein Gespräch über Bäume heute kein Verbrechen mehr ist. In: Ders.: Das Hervortreten des Ichs aus den Wörtern: Aufsätze zur Literatur. München, Wien: Hanser: 37–45.
Celan Paul (1975): Ein Blatt, baumlos. In: Ders.: Gedichte in zwei Bänden. Bd. 2. Frankfurt am Main: Suhrkamp: 385.
Csokor Franz Theodor (1967): Jüngste deutsche Literatur: entseelt und zum Teil verschlüsselt. In: Sprache im technischen Zeitalter Nr. 22: 171–172.
Döblin Alfred (1934): Kommandierte Dichtung. In: Pariser Tageblatt Nr. 365 (12.12.): 3.
Emmerich Wolfgang (1981): Kein Gespräch über Bäume. Naturlyrik unterm Faschismus. In: Grimm Reinhold, Hermand Jost (Hg.): Natur und Natürlichkeit. Stationen des Grünen in der deutschen Literatur. Königstein/Ts.: Athenäum 1981: 77–117.
Enzensberger Hans Magnus (1983): Zwei Fehler. In: Ders.: Die Gedichte. Frankfurt am Main: Suhrkamp: 306.
Enzensberger Hans Magnus (1995): Die Steine der Freiheit. In: Kiedaisch Petra (Hg.): Lyrik nach Auschwitz? Adorno und die Dichter. Stuttgart: Reclam 1995: 73–76.
Fried Erich (1980): Gespräch über Bäume. In: Ders.: Anfechtungen. Fünfzig Gedichte. Berlin: Wagenbach: 60.
Frisch Max (1967): „– nicht immer, aber oft –”. In: Sprache im technischen Zeitalter 22: 121–125.
Fritz Walter Helmut (1981): Bäume. In: Ders.: Gesammelte Gedichte. Frankfurt am Main: Ullstein: 227.
Gerth Klaus (1995): „Ein Gespräch über Bäume.” Natur und Lyrik. In: Fisher Richard (Hg.): Ethik und Ästhetik: Werke und Werte in der Literatur vom 18. bis zum 20. Jahrhundert. Frankfurt am Main: Peter Lang: 581–595.
Gnüg Hiltrud (1977): Gespräch über Bäume. Zur Brecht-Rezeption in der modernen Lyrik. In: Basis: Jahrbuch für deutsche Gegenwartsliteratur Bd. 7: 89–117.
Julia (2012): Referat, gehalten auf dem 13. Parlament der Freien Deutschen Jugend. In: http://www.fdj.de/referat_parlament_13.html (16.03.).
Kesten Hermann (1934): Wahr – gerecht – gut. In: Pariser Tageblatt Nr. 365 (12.12.): 4.
Klemperer Victor (2007): Die Tagebücher (1933–1945). Kommentierte Gesamtausgabe. Berlin: Directmedia (CD-ROM).
Knopf Jan (1984): Brecht-Handbuch. Lyrik, Prosa, Schriften. Eine Ästhetik der Widersprüche. Stuttgart: Metzler.
Kopacki Andrzej (2002): Martin Walser nie mówi o drzewach. In: Ders.: Spod oka. Eseje o literaturze niemieckiej i nie tylko. Warszawa: Wydawnictwo Polsko-Niemieckie: 37–58.
Kopacki Andrzej (2012): Brecht i po Brechcie: Enzensberger-Celan-Huchel. In: Literatura na Świecie nr 3/4: 377–409.
Korte Hermann (2004): Deutschsprachige Lyrik seit 1945. Stuttgart, Weimar: Metzler.
Mann Heinrich (1934): Menschen statt Fronten. In: Pariser Tageblatt Nr. 365 (12.12.): 3.
Mann Klaus (1934): Stellung nehmen! In: Pariser Tageblatt Nr. 365 (12.12.): 3.
Mehring Walter (1934): In die Bresche springen! In: Pariser Tageblatt Nr. 365 (12.12.): 3.
Mohler Armin (1967): Emil Staiger kontra Max Frisch: Was soll Literatur? In: Sprache im technischen Zeitalter 22: 154–157.
Neumann Robert (1934): Schweigen – und „dichten“. In: Pariser Tageblatt Nr. 365 (12.12.): 3.
Nietzsche Friedrich (1982): Menschliches, Allzumenschliches. Ein Buch für freie Geister. Frankfurt am Main: Insel Verlag.
Peitsch Helmut (2009): Nachkriegsliteratur 1945–1989. Göttingen: V&R unipress.
Pike David (1983): Brecht ans Stalin’s Russia: The Victim as Apologist (1931–1945). In: Brecht-Jahrbuch Bd. 11: 140–193.
Rohrwasser Michael (2009): Schriftsteller im Zeitalter des Totalitarismus. In: Haefs Wilhelm (Hg.): Nationalsozialismus und Exil 1933–1945 (=Hansers Sozialgeschichte der deutschen Literatur vom 16. Jahrhundert bis zur Gegenwart. Bd. 9). München, Wien: Carl Hanser Verlag: 173–193.
Roth Joseph (1934): Unerbittlicher Kampf. In: Pariser Tageblatt Nr. 365 (12.12.): 4.
Staiger Emil (1967): Literatur und Öffentlichkeit. In: Sprache im technischen Zeitalter Nr. 22: 90–97.
Walser Martin (1998): Die Banalität des Guten. Erfahrungen beim Verfassen einer Sonntagsrede aus Anlaß der Verleihung des Friedenspreises des Deutschen Buchhandels. In: Frankfurter Allgemeine Zeitung, 12.10.
Weber Werner (1967): „…wenn ich die Leser der NZZ unterrichten darf…”. In: Sprache im technischen Zeitalter Nr. 22: 125–129.
Zweig Arnold (1934): Deutung der Welt. In: Pariser Tageblatt Nr. 365 (12.12.): 3.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
