Undinen und Melusinen in der deutschsprachigen Literatur der Gegenwart (Bachmann, Neuwirth, Frischmuth)
DOI:
https://doi.org/10.31261/WSS.2018.02.01Schlagworte:
Gender Studies, Feminismus, Nymphe, Undine, Melusine, österreichische Literatur, Ingeborg Bachmann, Barbara Neuwirth, Barbara Frischmuth, das 20. Jahrhundert, MythosAbstract
Im Beitrag wird der Versuch unternommen, eine genderorientierte Analyse des Motivs der Undine und Melusine in drei Texten zeitgenössischer österreichischer Autorinnen (Ingeborg Bachmanns Undine geht, Barbara Neuwirths Nimm diese Rosen, Schöne und Barbara Frischmuths Otter) zu liefern. Im einleitenden Teil des Beitrags wird der mythologische und literarische Kontext, in welchem das Motiv funktioniert, skizziert. Vor diesem Hintergrund wird anschließend die Analyse der genannten Werke vorgenommen. Nicht weniger wichtig ist die Frage nach der feministischen Progressivität der zu untersuchenden Texte: von der Annahme ausgehend, dass sich der Text Bachmanns durch ein (prä)feministisches Denken auszeichnet, werden in seinem Kontext die Texte Neuwirths und Frischmuths situiert, welche einige Jahrzehnte später entstanden sind.
Literaturhinweise
Andrzejczak Henryka (1999): Motyw Meluzyny-wietrznicy w śląskich podaniach. W: Malicki Jan/Heska-Kwaśniewicz Krystyna (red.): Śląskie miscellanea. T. 12. Katowice: 117–126 [Prace Komisji Historycznoliterackiej nr 22].
Baackmann Susanne (1995): „Beinah mörderisch wahr“: Die neue Stimme der Undine. Zum Mythos von Weiblichkeit und Liebe in Ingeborg Bachmanns „Undine geht“. In: The German Quarterly Nr. 68/1: 45–59.
Bachmann Ingeborg (1994): Ondyna odchodzi. W: Tejże: Rok trzydziesty. Przeł. Krzysztof Jachimczak. Kraków: Wydawnictwo Literackie: 162–171.
Bartsch Kurt (1983): „Schichtwechsel“? Zur Opposition von feminin-emotionalen Ansprüchen und maskulin-rationalem Realitätsdenken bei Ingeborg Bachmann. In: Jurgensen Manfred (Hg.): Frauenliteratur. Autorinnen – Perspektiven – Konzepte. München: Lang: 76–89.
Borkowska-Rychlewska Alina (2007): „Ondyna“ Hoffmanna – u źródeł romantycznej opery i dramatu. W: Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej nr 98/2: 27–41.
Cella Ingrid (1982): „Das Rätsel Weib“ und die Literatur. Feminismus, feministische Ästhetik und die Neue Frauenliteratur in Österreich. In: Zeman Herbert (Hg.): Amsterdamer Beiträge zur Neuen Germanistik. Bd: 14: Studien zur österreichischen Erzählliteratur der Gegenwart. Amsterdam: 189–228.
Eigler Friederike Ursula, Kord Susanne (1997): The Feminist Encyclopedia of German Literature. Westport, London: Greenwood Press.
El Nawab Mona (1993): Ingeborg Bachmanns „Undine geht“. Ein stoff- und motivgeschichtlicher Vergleich mit Friedrich de la Motte-Fouqués „Undine” und Jean Giradoux’ „Ondine“. Würzburg: Königshausen und Neumann.
Encyklopedia PWN: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Frischmuth-Barbara;3902842.html (4.01.2017).
Fassbind-Eigenheer Ruth (1994): Undine oder die nasse Grenze zwischen dir und mir. Ursprung und literarische Bearbeitungen eines Wasserfrauenmythos. Von Paracelsus über Friedrich de la Motte Fouque zu Ingeborg Bachmann. In: Müller Ulrich, Hundsnurscher Franz, Sommer Cornelius (Hg.): Stuttgarter Arbeiten zur Germanistik. Nr. 291. Stuttgart.
Frenzel Elisabeth (1992): Stoffe der Weltliteratur: ein Lexikon dichtungsgeschichtlicher Längsschnitte. Stuttgart: Kröner: 647–649.
Frischmuth Barbara [1989] (1992): Otter. In: Dies.: Mörderische Märchen und andere Erzählungen. Salzburg, Wien: Dt. Taschenbuch-Verl.: 62–71.
Kłańska Maria (2007): Die Rezeption der Prosa Ingeborg Bachmanns in Polen. In: Białek Edward, Hałub Marek, Tomiczek Eugeniusz (Hg.): Der Hüter des Humanen. Festschrift für Prof. Dr. Bernd Balzer zum 65. Geburtstag. Beihefte zum Orbis Linguarum. B. 61. Dresden, Wrocław: 21–49.
Kopaliński Władysław (2011): Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm: Bellona.
Kopaliński Władysław [b.r.publ.]: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. W: http://www.slownik-online.pl/kopalinski/CB6357E546936325C1256571007453AC.php (5.09.2017).
Lam Andrzej [b.r.publ.]: Siedmiokrotna Lorelei. W: Poezja niemieckiej poezji klasycznej w przekładach Andrzeja Lama. W: http://knpk.ah.edu.pl/palio/html.run?_Instance=wsh-postgres&_PageID=1&_CatID=1769&_LangID=1&_CheckSum=217418930 (20.12.2016).
Ławnikowska-Koper Joanna (2007): Barbara Frischmuth – Wyobraźnia w służbie intelektu. Refleksje o literaturze i kobiecości. W: Zbliżenia Interkulturowe. Polska – Niemcy – Europa, nr 2: 132–137.
Mazur Aneta (2001): Transcendencja realistów. Motywy metafizyczne w polskiej i niemieckiej prozie II połowy XIX wieku. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Neuwirth Barbara (1992): Nimm diese Rosen, Schöne. In: Dies.: Dunkler Fluß des Lebens. Erzählungen. Frankfurt am Main, Leipzig: Insel Verlag: 171–183.
Neuwirth Barbara (1999): Das Feuer brennt weiter. In: http://www.barbaraneuwirth.com/texte/original/txt001.html (12.05.2011).
Nowara Nina (2006): Motyw kobiety fatalnej w wybranych utworach Gerharta Hauptmanna. W: Szewczyk Grażyna Barbara (red.): Gerhart Hauptmann. W sześćdziesiątą rocznicę śmierci. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego: 27–44.
Nowara Nina (2012): Das feministische Frauenbild in der Science Fiction von Barbara Neuwirth. In: Beutin Heidi, Beutin Wolfgang, Bleicher-Nagelsmann Heinrich, Schmidt Herbert, Wörmann-Adam Claudia (Hg.): „Frauen sind dazu berufen, Utopien bewohnbar zu machen“. Frauenbilder in Kunst und Literatur. Mössingen-Talheim: Talheimer 142–156.
Oppman Artur (1895): Z dziejów świata. W: Tegoż: Pieśni. Warszawa: Nakładem Teodora Paprockiego i Spółki.
Otto Beate (2001): Unterwasser-Literatur. Von Wasserfrauen und Wassermännern. Würzburg: Königshausen und Neumann.
Rauch Angelika (1985): Sprache, Weiblichkeit und Utopie bei Ingeborg Bachmann. In: Modern Austrian Literature Vol. 18, No 3/4: 21–37.
Rzepnikowska Iwona [b.r.publ.]: Meluzyna. W: Polska bajka ludowa. Słownik. http://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=114 (10.08.2017).
Schnell Ralf (1993): Geschichte der deutschsprachigen Literatur seit 1945. Stuttgart, Weimar: Metzler.
Schuscheng Dorothe (1987): Arbeit am Mythos Frau. Weiblichkeit und Autonomie in der literarischen Mythenrezeption Ingeborg Bachmanns, Christa Wolfs und Gertrud Leuteneggers. Frankfurt/Main, Bern, New York, Paris: Lang.
Steinkämper Claudia (2007): Melusine – vom Schlangenweib zur „Beauté mit dem Fischschwanz“. Geschichte einer literarischen Aneignung. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht.
Stephan Inge (2006): Gender, Geschlecht und Theorie. In: von Braun Christina, Stephan Inge (Hg.): Gender Studien. Eine Einführung. Stuttgart, Weimar: J.B. Metzler: 52–90.
Stuby Anna Maria (1992): Liebe, Tod und Wasserfrau: Mythen des Weiblichen in der Literatur. Opladen: Westdt. Verlag.
Szkaradnik Katarzyna (2015): Porwanie – otchłanie – powołanie, czyli dokąd wabił romantyków śpiew Lorelei. W: Modzelewska Ewa, Sobol Paweł (red.): Romantycy na krańcach świata. Podróże egzotyczne i peregrynacje wewnętrzne. Kraków: Księgarnia Akademicka: 177–190.
Treudl Sylvia (1993): An nächtlichen Ufern. Über Barbara Neuwirth. In: Reichart Elisabeth (Hg.): Österreichische Dichterinnen. Salzburg, Wien: Müller: 169–190.
Weigel Sigrid (1987): Die Stimme der Medusa. Schreibweisen in der Gegenwartsliteratur von Frauen. Dülmen-Hiddingsel: Tende.
Wolf Christa (1989): Die zumutbare Wahrheit. Prosa der Ingeborg Bachmann. In: Koschel Christine, von Weidenbaum Inge (Hg.): Kein objektives Urteil – nur ein lebendiges. Texte zum Werk von Ingeborg Bachmann. München: Piper: 96–107.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
