Eingegrenzte Literatur

Autor/innen

DOI:

https://doi.org/10.31261/WSS.2022.06.05

Schlagworte:

Spiel, Experiment, Palindrom, Lipogramm, Oulipo, Regel, Deleuze, kleine Literatur, Grenzen, Anagramm

Abstract

Der Artikel untersucht das Phänomen stark begrenzter Literatur, wie Palindromen oder Anagrammen. Während derartige Texte häufig als literarische Spielerei abgetan werden, weist der Artikel ihre Nähe zu Praktiken des Experimentierens nach, bei denen die Erkenntnisgegenstände erst in eingegrenzter Umgebung entstehen. Eingegrenzte Literatur wird vor diesem Hintergrund als eine „kleine“ Literatur im Sinne Deleuze und Guattari gelesen, die mit ihren Beschränkungen für produktionsseitige Verfremdungen sorgt und damit eine Irritation sprachlicher Automatismen initiiert. Gerade die enge literarische Grenzziehung erlaubt es neue sprachliche Möglichkeiten und Erkenntnisse freizulegen, was abschließend anhand eines Beispiels veranschaulicht wird.

Literaturhinweise

Anstiftung zur Poesie. Oulipo – Theorie und Praxis der Werkstatt für potentielle Literatur. Hg. H. Boehncke / B. Kuhne. Bremen: manholt verlag, 1993.

G. Bachelard: Die Bildung des wissenschaftlichen Geistes. Beiträge zu einer Psychoanalyse der objektiven Erkenntnis. Frankfurt am Main: Suhrkamp 1987.

B. H. Brockes: Irdisches Vergnügen in Gott, bestehend in Physicalisch- und Moralischen Gedichten, nebst einem Anhange etlichen übersetzten Fabeln des Herrn de la Motte. Zweyte, durchgehends verbesserte, und über die Hälfte vermehrte Auflage, mit einer gedoppelten Vorrede von Weichmann. Hamburg: Kißner, 1724.

J. Budden: Bierbrauer. In: Poetische Sprachspiele. Vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Hg. K. P. Dencker. Stuttgart: Reclam, 2002, S. 127–128.

R. Burton: The Anatomy of Melancholy. What it is, with all the kinds, causes, symptoms, prognostics and several cures of it. In three Partitions, with their several Sections, members and subsections, philosophically, medically, historicalyy opened and cut up. Phi-ladelphia: E. Claxton & Company, 1883.

G. Deleuze: Kritik und Klinik. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2015.

G. Deleuze, F. Guattari: Kafka. Für eine kleine Literatur. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1976.

J. Derrida: Limited Inc. Wien: Passagen, 2001.

J. W. Goethe: Prometheus. In: Ders. Sämtliche Gedichte. Frankfurt am Main / Leipzig: Insel Verlag, 2014, S. 235–236.

J. W. Goethe: Zum Schäkespears Tag. In: Goethes Werke. Bd. 37. Hg. S. von Sachsen. Weimar: Böhlau, 1896, S. 129–135.

S. Gross,: Lese-Zeichen. Kognition, Medium und Materialität im Leseprozess. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1994.

E. Helmlé: Anton Voyls Fortgang. Zürich / Berlin: Diaphanes, 2013. https://www.amazon.de/Meiner-Buchstabeneuter-Milchwuchtordnung-Titus-Meyer/dp/3942901153 [Zugriff am: 18.11.2021].

J. Huizinga: Homo ludens. Vom Ursprung der Kultur im Spiel. Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag, 2017.

F. Le Lionnais: La Lipo (Das erste Manifest). In: Anstiftung zur Poesie. Oulipo – Theorie und Praxis der Werkstatt für potentielle Literatur. Hg. H. Boehncke, B. Kuhne. Bremen: manholt verlag, 1993, S. 18–22.

C. Lévi-Strauss: Das wilde Denken. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2020.

A. Liede: Dichtung als Spiel. Studien zur Unsinnspoesie an den Grenzen der Sprache. Berlin / New York: de Gruyter, 1992.

O. Pastior: Kopfnuß Januskopf. Gedichte in Palindromen. München: Carl Hanser, 1990.

F. Penzenstadler: Die Poetik der Gruppe Oulipo und deren literarische Praxis in Georges Perecs La disparition. „Zeitschrift für französische Sprache und Literatur“ 1994, Nr. 104, S. 163–182.

G. Perec: La disparition. Paris: Gallimard, 1992.

A. Poier-Bernhard: Texte nach Bauplan. Studien zur zeitgenössischen ludisch-methodischen Literatur in Frankreich und Italien. Heidelberg: Universitätsverlag, 2012.

A. Poier-Bernhard: Viel Spaß mit Haas! Spiel – Regel – Literatur. Wien: Sonderzahl, 2003.

C. Reggiani: Rhétorique de la contrainte. Georges Perec – L’Oulipo. Saint-Pierre-du-Mont: Editions InterUniversitaires, 1999.

H.-J. Rheinberger: Epistemologie des Konkreten. Studien zur Geschichte der modernen Biologie. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2006.

H.-J. Rheinberger: Experimentalsysteme und epistemische Dinge. Eine Geschichte der Proteinsynthese im Reagenzglas. Göttingen: Wallstein, 2019.

H.-J. Rheinberger: Spalt und Fuge. Eine Phänomenologie des Experiments. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2021.

F. Rittler: Die Zwillinge. Ein Versuch aus sechzig aufgegebenen Worten einen Roman ohne R zu schreiben. Wien: Härter, 1820.

G. Schmidt: Unica Zürn: Die Ruhe im Unglück. Medienästhetik. http://www.medienaest-hetik.de/literatur/zuern.html [Zugriff am: 18.11.2021].

L. Wittgenstein: Philosophische Untersuchungen. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2020.

U. Zürn: Das ist eine Anagrammgedicht. In: Poetische Sprachspiele. Vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Hg. K. P. Dencker. Stuttgart: Reclam, 2002, S. 204.

Downloads

Veröffentlicht

2022-07-20

Zitationsvorschlag

Dittmann, B. (2022). Eingegrenzte Literatur. Wortfolge. Szyk Słów, (6), 1–17. https://doi.org/10.31261/WSS.2022.06.05

Ausgabe

Nr. 6 (2022): Be-, Ein-, Abgrenzungen: literatur- und sprachwissenschaftliche Perspektiven

Rubrik

Aufsätze

Lizenz

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).