Abgrenzungskriterien im Bereich der Pejorativa: bedeutungsstruktureller und pragmalinguistischer Aspekt

Autor/innen

DOI:

https://doi.org/10.31261/WSS.2022.06.06

Schlagworte:

Pejorativa, aggressive Sprechakte, verbale Aggression, verbale Gewalt

Abstract

Im Beitrag werden die Abgrenzungen im Bereich der Pejorativa auf verschiedenen Ebenen erörtert. Dabei wird der Betrachtungsrahmen kontinuierlich ausgedehnt: von Abgrenzungen auf der paradigmatischen Ebene (anhand der Bedeutungsstruktur und lexikalischen Besonderheiten) über Abgrenzungen auf der pragmalinguistischen Ebene (Abgrenzungen unter den aggressiven Sprechakten, Intentionen) bis zur Differenzierung der Begriffe „verbale Aggression“ und „verbale Gewalt“.
Empirische Basis: schriftliche und mündliche Umfragen der 700 WienerInnen, durchgeführt 2006–2008 und 2014–2016.
Methoden: Komponentenanalyse, lexikalisch-semantische, deskriptive und kontextuelle Analysen.

Literaturhinweise

R. Aman: Psychologisch-sprachliche Einleitung in das Schimpfen. In: Bayrisch-Österreichisches Schimpfwörterbuch. Hg. R. Aman. München: Süddeutscher Verlag, 1972, S. 153–188.

Ch. Bally, = Ш. Балли: Французская стилистика. Москва: Издательство иностранной литературы, 1961.

S. Bonacchi: Zu den idiokulturellen und polykulturellen Bedingungen von aggressiven Äußerungen im Vergleich Polnisch – Deutsch – Italienisch. In: Der Mensch und seine Sprachen. Hgg. M. Olpińska-Szkiełko, S. Grucza et al. Frankfurt a. M. u.a.: Peter Lang, 2012, S. 130–148.

J. Butler: Haß spricht. Zur Politik des Performativen. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 2006.

D. Cherubim: Sprache und Aggression. Krieg im Alltag – Alltag und Krieg. „Loccumer Protokolle“ 1991, Nr. 58, S. 11–35.

K. O. Erdmann: Die Bedeutung des Wortes. Leipzig: Haessel, 1925.

I. Ermen: Fluch – Abwehr – Beschimpfung. Pragmatik der formelhaften Aggression im Serbokroatischen. Frankfurt a. M. u.a.: Peter Lang, 1996.

K. Gruber: Schelten und Drohungen aus dem Mittelhochdeutschen. Inaugural-Dissertation. Köln: Druckerei der Kölner Studentenburse, 1928.

O. Havryliv: Verbale Aggression: das Spektrum der Funktionen. „Linguistik Online Sprache und Gewalt / Language and Violence“ 3 / 2017, Band 82. S. 27–48. https://bop.unibe.ch/linguistik-online.

O. Havryliv: Verbale Aggression. Formen und Funktionen am Beispiel des Wienerischen. F.a.M.u.a.: Peter Lang, 2009.

W. Holly: Zum Begriff der Perlokution. „Deutsche Sprache“ 1979, Nr. 7, S. 1–27.

F. Kiener: Das Wort als Waffe. Göttingen: Vandenhoek & Ruprecht, 1983.

H. Kuße: Argument und Aggression – mit Beispielen aus dem Ukraine-Konflikt. In: Sprachliche Gewalt. Formen und Effekte von Pejorisierung, verbaler Aggression und Hassrede. Hgg. F. Klinker, J. Scharloth, J. Szczęk. Stuttgart: Metzler, 2018, S. 41–66.

B. Liebsch: Subtile Gewalt. Weilerswirt: Velbrück Wiss., 2007.

V. Mokienko, H. Walter: Lexikographische Probleme eines mehrsprachigen Schimpfwörterbuches. „Anzeiger für slawische Philologie“ 1999, Nr. XXVI, S. 199–210.

I. Opelt: Die lateinischen Schimpfwörter und verwandte sprachliche Erscheinungen. Heidelberg: Winter, 1965.

R. Schrambke: Dupp und Dottel, Lusch und Lottel. Geschlechtsbezogene sprachliche Varianz bei Schimpfwörtern des süddeutschen Sprachraums. In: Geschlechterkonstruktionen in Sprache, Literatur und Gesellschaft. Hg. E. Cheauré, G. Schoenthal. Freiburg im Breisgau: Rombach, 2002, S. 247–279.

H. B. Schumann: Sprecherabsicht: Beschimpfung. „Zeitschrift für Phonetik, Sprachwissenschaft und Kommunikationsforschung“ 1990, Nr. 43, S. 259–281.

J. R. Searle: Intentionalität. Eine Abhandlung zur Philosophie des Geistes. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1991.

K. Sornig: Beschimpfungen. „Grazer Linguistische Studien“ 1975, Nr. 1, S. 150–170.

L. Wittgenstein: Philosophische Untersuchungen. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1977.

Internetquellen

DUDEN. https://www.duden.de/rechtschreibung/fluchen [Zugriff am 25.11.2021].

S. Freud: Zwei Krankheitsgeschichten. Bemerkungen über einen Fall von Zwangsneurose. https://www.projekt-gutenberg.org/freud/zwangneu/chap008.html [Zugriff am 22.10.2021].

Literarische Quellentexte

P. Handke: Publikumsbeschimpfung. In: P. Handke: Publikumsbeschimpfung und andere Sprechstücke. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1966, S. 5–48.

W. Schwab: Übergewicht, unwichtig: UNFORM. In: W. Schwab: Fäkaliendramen. Graz-Wien: Droschl, 1993, S. 59–120.

Downloads

Veröffentlicht

2022-07-20

Zitationsvorschlag

Havryliv, O. (2022). Abgrenzungskriterien im Bereich der Pejorativa: bedeutungsstruktureller und pragmalinguistischer Aspekt. Wortfolge. Szyk Słów, (6), 1–15. https://doi.org/10.31261/WSS.2022.06.06

Ausgabe

Nr. 6 (2022): Be-, Ein-, Abgrenzungen: literatur- und sprachwissenschaftliche Perspektiven

Rubrik

Aufsätze

Lizenz

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).