Der sichtbare Diskurs. Interdisziplinäre Aspekte der Visualisierung von sprachlichen Daten im Kontext des universitären DaF-Unterrichts
DOI:
https://doi.org/10.31261/WSS.2022.06.04Schlagworte:
Diskursanalyse, Visualisierung, Korpus, Migrationsdiskurs, DaFAbstract
In dem Beitrag wird auf die Frage eingegangen, wie durch diskurslinguistische Analysen gewonnene sprachliche Daten außerhalb der Sprachwissenschaft vermittelt werden. Im Fokus steht dabei die DaF-Didaktik mit besonderem Blick auf die universitäre Deutschlehrerausbildung in der Slowakei. Es wird untersucht, wie man über die klassische Sprachwissenschaft hinaus auch die neuesten Disziplinen wie die Diskurslinguistik effektiv in das Curriculum integrieren kann.
Hierzu ist eine interdisziplinäre Perspektive erforderlich, die hier durch die Visualisierungen angeboten wird. Vor diesem Hintergrund wird anhand von Fallbeispielen aus dem deutschen und dem slowakischen Migrationsdiskurs von 2015 gezeigt, wie durch den Einsatz von Visualisierungen auch über komplexe Fachbereiche ein optimiertes Wissen vermittelt werden kann.
Literaturhinweise
M. Brambilla, C. Flinz: Migrationsdiskurse in deutschen und italienischen Zeitungen: eine interlinguale datengeleitete Untersuchung. In: „Annali“, Sezione germanica. 2020, Nr. 30, S. 189–212.
N. Bubenhofer, J. Scharloth: Korpuslinguistische Diskursanalyse: Der Nutzen empirisch-quantitativer Verfahren. In: Warnke, Ingo; Meinhof, Ulrike; Reisigl, Martin (Hg.): Diskurslinguistik im Spannungsfeld von Deskription und Kritik. Berlin: De Gruyter, 2013, S. 147–168.
N. Bubenhofer: Visualisierungen in der Korpuslinguistik. Diagrammatische Operationen zur Gegenstandkonstitution, -analyse und Ergebnispräsentation. In: M. Kupietz, T. Schmidt (Hg.): Korpuslinguistik, Germanistische Sprachwissenschaft um 2020 (5). Berlin, Boston: De Gruyter, 2018, S. 27–60.
M. Crozier, E. Friedberg: Die Zwänge kollektiven Handelns. Über Macht und Organisation. Frankfurt am Main: Hain, 1993.
C. V. Czycholl: Bilder des Fremden. Visuelle Fremd- und Selbstkonstruktionen von Migrant*innen in der BRD (1960–1982). Bielefeld: Transcript Verlag, 2020.
P. Dreesen, P. Stücheli-Herlach: Diskurslinguistik in Anwendung. Ein transdisziplinäres Forschungsdesign für korpuszentrierte Analysen zu öffentlicher Kommunikation. In: „Zeitschrift für Diskursforschung“ 2019, Nr. 2, S. 123–162.
E. Felder, M. Müller (Hg.): Wissen durch Sprache. Theorie, Praxis und Erkenntnisinteresse des Forschungsnetzwerkes „Sprache und Wissen“. Berlin und New York: De Gruyter, 2009.
E. Felder: Linguistische Mediendiskursanalyse. Zur Bestimmung agonaler Zentren in der pragma-semiotischen Textarbeit. In: F. Grusza, M. Heinemann, B. Mikolajczyk (Hg.): Tagungsakten zur Sektion 53 „Diskurslinguistik im Spannungsfeld von Deskription und Kritik“ des Warschauer IVG-Kongresses. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2012, S. 407–415.
E. Felder: Faktizitätsherstellung mittels handlungsleitender Konzepte und agonaler Zentren. Der diskursive Wettkampf um Geltungsansprüche. In: E. Felder (Hg.): Faktizitätsherstellung in Diskursen. Die Macht des Deklarativen. Berlin: De Gruyter, 2013, S. 13–28.
A. Gardt: Zum Diskursbegriff. In: „Der Deutschunterricht“, 69 (2017) 6, S. 2–7.
A. Giddens: Die Konstitution der Gesellschaft. Grundzüge einer Theorie der Strukturierung. 3. Aufl. Frankfurt / Main: Campus, 1997.
R. Keller: Die komplexe Diskursivität der Visualisierungen. In: S. Bosančić, R. Keller (Hg.): Perspektiven wissenssoziologischer Diskursforschung. Berlin: Springer, 2016, S. 75–93.
H. Kuhn: Despotie der Wörter. Wie man mit der Sprache die Freiheit überwältigen kann. In: G.-K. Kaltenbrunner (Hg.): Sprache und Herrschaft. Die umfunktionierten Wörter. Freiburg im Breisgau: Herder, 1975, S. 11–19.
I. Kujawa: Der politische Diskurs als Gegenstand der linguistischen Analyse am Beispiel der Integrationsdebatte in Deutschland 2006–2010. Danziger Beiträge zur Germanistik, Bd. 46. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2014.
S. Maasen, T. Mayerhauser, C. Renggli (Hg.): Bilder als Diskurse – Bilddiskurse. Weilerswist: Velbrück Wissenschaft Verlag, 2006.
R. Perkuhn, M. Kupietz: Visualisierung als aufmerksamkeitsleitendes Instrument bei der Analyse sehr großer Korpora. In: N. Bubenhofer, M. Kupietz (Hg.): Visualisierung sprachlicher Daten. Visual Linguistics – Praxis – Tools. Heidelberg: Heidelberg University Publishing, 2018, S. 63–90.
G. Reinmann, H. Mandl: Psychologie des Wissensmanagements. Perspektiven, Theorien und Methoden. Göttingen: Verlag für Psychologie Hogrefe, 2004.
J. Scharloth, D. Eugster, N. Bubenhofer: Das Wuchern der Rhizome. Linguistische Diskursanalyse und Data-driven Turn. In: D. Busse, W. Teubert (Hg.): Linguistische Diskursanalyse. Neue Perspektiven. Berlin: Springer, 2013, S. 345–380.
H. Schmid: Barrieren im Wissenstransfer. Ursachen und deren Überwindung. Wiesbaden: Springer Gabler, 2013.M. Schröter: Vergleichende Analyse von Schlagwörtern in europäischen Migrationsdiskursen. Diskurskontext, Wortgebrauch und Semantik. In: G. Rocco, E. Schafroth (Hg.): Vergleichende Diskurslinguistik. Methoden und Forschungspraxis. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2019, S. 359–382.
C. Spieß: Diskurshandlungen. Theorie und Methode linguistischer Diskursanalyse am Beispiel der Bioethikdebatte. Berlin: De Gruyter, 2011.
J. Spitzmüller, I. H. Warnke: Diskurslinguistik. Eine Einführung in Theorien und Methoden der transtextuellen Sprachanalyse. Berlin: De Gruyter, 2011.
P. Stücheli-Herlach: Message Design. Angewandte Linguistik für die strategische Organisationskommunikation. In: U. Kleinberger, D. Perrin (Hg.): Doing applied linguistics. Enabling transdisciplinary communication. Berlin: De Gruyter, 2017, S. 156–164.
B. Traue: Visuelle Diskursanalyse. In: „Zeitschrift für Diskursforschung“ 2 (1) (2013), S. 117–136.
F. Vogel: Das LDA-Toolkit. Korpuslinguistisches Analyseinstrument für kontrastive Diskurs-und Imageanalysen in Forschung und Lehre. In: „Zeitschrift für angewandte Linguistik“ 2012, Nr. 57, S. 129–165.
M. Wengeler: Argumentation im Einwanderungsdiskurs. Ein Vergleich der Zeiträume 1970–1973 und 1980–1983. In: M. Jung (Hg.): Die Sprache des Migrationsdiskurses. Das Reden über „Ausländer“ in Medien, Politik und Alltag. Opladen: Westdeutscher Verlag, 1997, S. 120–148.
S. Wichter, G. Antos (Hg.): Wissenstransfer zwischen Experten und Laien. Umriss einer Transferwissenschaft. Frankfurt / Main: Peter Lang, 2001.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
