Zwischen Leben und Tod – Existenzielle Grenzerfahrungen in Paul Heyses Novelle „Unheilbar" (1862)

Autor/innen

DOI:

https://doi.org/10.31261/WSS.2023.07.05

Schlagworte:

Paul Heyse, Krankheit, Tod, Sterben, Tuberkulose, Ars moriendi, Ars vivendi, Grenzerfahrung, Sanatorium, Heterotopie, Foucault, Moral, Geschlecht, Weiblichkeit

Abstract

Der Artikel untersucht Paul Heyses Novelle Unheilbar hinsichtlich der Grenzerfahrungen der vermeintlich sterbenden Marie. Von einem Arzt hat sie die fehlerhafte Diagnose einer Lungentuberkulose bekommen und hält sich fortan in einem Sanatorium auf. Der Beitrag beleuchtet zum einen, inwiefern sich Marie zwischen Lebens- und Sterbekunst auf den vermeintlichen Tod vorbereitet. Zum anderen wird das Sanatorium ebenfalls als Grenzraum zwischen Leben und Tod verstanden und als Heterotopie im Sinne Foucaults untersucht. Dabei wird das Wechselspiel zwischen Räumlichkeit und der Ich-Erzählerin Marie näher fokussiert. In ihrer Einsamkeit sieht sie ihre neue Freiheit. Sie strebt danach, sich im heterotopen Ort des Sanatoriums von gesellschaftlichen Zwängen und überholten Moralvorstellungen zu befreien.

Autor/innen-Biografie

Michael Fassel, Universität zu Köln

Michael Fassel, Studium der ev. Theologie und Germanistik auf Lehramt. Masterstudium in Literaturwissenschaft. Promovierte 2021 mit dem Dissertationsprojekt „Auseinandersetzungen mit Demenz in der deutschsprachigen Literatur der Gegenwart. Exemplarische Lektüren“. Tätig als freiberuflicher Dozent an den Universitäten Siegen und Köln sowie als freier Literaturkritiker. Forschungsschwerpunkte: Krankheit und Literatur, Gender Studies und Psychoanalyse und Kinder- und Jugendliteratur.

Literaturhinweise

Urszula Bonter: Das Romanwerk Paul Heyses. Würzburg: Königshausen & Neumann, 2008.

Corinna Caduff: Sterben und Tod öffentlich gestalten. Neue Praktiken und Diskurse in den Künsten der Gegenwart. Paderborn: Wilhelm Fink, 2022.

Michel de Certeau: Praktiken im Raum. In: Raumtheorie. Grundlagentexte aus Philosophie und Kulturwissenschaften. Hg. J. Dünne; S. Günzel. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2006, S. 343–353.

Monika Ehlers: Grenzwahrnehmungen: Poetiken des Übergangs in der Literatur des 19. Jahrhunderts. Kleist – Stifter – Poe. Bielefeld: transcript, 2015.

Michel Foucault: Andere Räume. In:Wahrnehmung heute oder Perspektiven einer anderen Ästhetik. Essais. Hg. K. Barck; P. Gente; H. Paris; S. Richter. Leipzig: Reclam, 1992, S. 34–46.

Christoph Grube: Warum werden Autoren vergessen. Mechanismen literarischer Kanonisierung am Beispiel Paul Heyse und Wilhelm Raabe. Bielefeld: transcript, 2014.

Paul Heyse: Unheilbar. In: Meraner Novellen. Hg. Paul Heyse. Berlin: Hertz, 1864.

Rainer Hillenbrand: Heyses Novellen. Frankfurt a. M. u.a.: Lang, 1998.

Thomas Macho: Todesmetaphern. Zur Logik der Grenzerfahrung. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 1987.

Hans Pleschinski: Am Götterbaum. München: C.H. Beck, 2021.

Franz Sitzmann: Hygiene. Ein Lehrbuch für die Fachberufe im Gesundheitswesen, Berlin u.a.: Springer, 1999.

Brigitta Schader: Schwindsucht. Zur Darstellung einer tödlichen Krankheit in der deutschen Literatur vom poetischen Realismus bis zur Moderne. Frankfurt a.M.: Lang, 1987.

Thomas Sprecher; Katrin Bedenig: Sanatorium. In: Literatur und Medizin. Ein Lexikon. Hg. Bettina von Jagow; Florian Steger. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht, 2005, S. 675–678.

Alex Tankard: Victimhood and Death: Consumptive Stereotypes in Fiction and Non-Fiction. Invalid Lives. London: Palgrave Macmillan, 2018.

Downloads

Veröffentlicht

2023-06-27

Zitationsvorschlag

Fassel, M. (2023). Zwischen Leben und Tod – Existenzielle Grenzerfahrungen in Paul Heyses Novelle „Unheilbar" (1862). Wortfolge. Szyk Słów, (7), 1–16. https://doi.org/10.31261/WSS.2023.07.05

Ausgabe

Nr. 7 (2023): An der Grenze

Rubrik

Aufsätze

Lizenz

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).