Strategische Grenzgängereien: Bertolt Brechts Arbeitsbeziehungen zu Künstlern mit NS-Vergangenheit

Autor/innen

DOI:

https://doi.org/10.31261/WSS.2023.07.08

Schlagworte:

Bertolt Brecht, Nationalsozialismus, Kontakte, Strategie, Karriere

Abstract

Bertolt Brecht wollte von seiner Jugend an ein bedeutender Schriftsteller werden. Dazu gehörte in seinem Selbstverständnis unbedingt der Erfolg: Ansehen, Berühmtheit, Geld, das er mit seiner Dichtung verdienen wollte. Geradezu strategisch plante er seine Karriere. Dabei war eine gewisse moralische Biegsamkeit von Vorteil, die u.a. dazu führte, dass er stets Kontakte zu einflussreichen Persönlichkeiten suchte, ohne sich besonders um deren politische Verortung zu kümmern. Besonders bemerkenswert sind in diesem Zusammenhang seine Kontakte zu Vertretern der nationalsozialistischen Kulturelite, die Brecht seit den späten vierziger Jahren suchte und pflegte. Dem wurde in der Forschung bisher nicht in angemessener Weise nachgegangen. Vielleicht um das Bild Brechts als eines sozialistischen Säulenheiligen nicht in Frage zu stellen?

Autor/innen-Biografie

Jürgen Hillesheim, Universität Augsburg

Jürgen Hillesheim leitet die Brecht-Forschungsstätte Augsburg, ist Professor der Universität Augsburg und Professor h.c. der Staatlichen Iwan-Franko-Universität in Zhytomyr (Ukraine). Er ist Autor bzw. Herausgeber von mehr als dreißig Büchern und weit über hundert Beiträgen zu Themen der Neueren deutschen Literaturwissenschaft mit einem Schwerpunkt auf Bertolt Brecht.

Literaturhinweise

Brecht, Bertolt: Werke. Große kommentierte Berliner und Frankfurter Ausgabe. Hg. Werner Hecht, Jan Knopf, Werner Mittenzwei, Klaus-Detlef Müller. Berlin, Weimar, Frankfurt/Main: Aufbau, Suhrkamp, 1988-2000.

Brecht-Handbuch. Bd. 1. Hg. Jan Knopf. Berlin, Weimar, Frankfurt/Main: Suhrkamp, 2001.

Caspar Neher. Ausstellung im Schaezler-Palais zu Augsburg. Augsburg 1964.

Caspar Neher. Hg. Gottfried von Einem, Siegfried Melchinger. Velber: Friedrich, 1966.

Feliszewski, Zbigniew: „…Manches mal fragt man sich welchen tieferen Sinn es hat hierzubleiben…“ Caspar Neher und Bertolt Brecht. In: Bertolt Brecht in Systemkonflikten. Produktion – Rezeption – Wirkung. Hg. Zbigniew Feliszewski. Göttingen: V&R unipress, 2023, S. 289-311.

Frisch, Werner/ Obermeier, Kurt W.: Brecht in Augsburg. Erinnerungen, Dokumente, Texte, Fotos. 2. Aufl. Berlin, Weimar: Aufbau, 1986.

Greisinger, Karl: Einiges zu Brecht. Texte aus 25 Jahren Spurensuche. Gerolzhofen: Wiesenburg 2023.

Hecht, Werner: Brecht-Chronik 1898-1956. Frankfurt/Main: Suhrkamp, 1997.

Hillesheim, Jürgen: „Meine Antwort ist ja!“. Keine Berührungsängste: Nach seiner Rückkehr aus dem Exil arbeitete Bertolt Brecht mit zahlreichen früheren Günstlingen des NS-Regimes zusammen. „Frankfurter Allgemeine Zeitung“, 5.9.2022, S. 13.

Klee, Ernst: Das Kulturlexikon zum Dritten Reich. Frankfurt/Main: Fischer, 2007.

Loewy, Ernst: Literatur unterm Hakenkreuz. Das Dritte Reich und seine Dichtung. Eine Dokumentation. Frankfurt/Main: Fischer, 1983.

Lotte Lenya. Eine Autobiographie in Bildern. Hg. David Farneth. Köln: Könemann, 1999.

Schumann, Gerhard: Die Lieder vom Reich. München: Albert Langen/Georg Müller, 1935.

Schumann, Gerhard: Besinnung. Von Kunst und Leben. Bodman: Hohestaufen, 1974.

Tretow, Christine: Caspar Neher. Graue Eminenz hinter der Brecht-Gardine und den Kulissen des modernen Musiktheaters. Eine Werkbiographie. Trier: Wissenschaftlicher Verlag, 2003.

Wie man wird, was man ist. Die Bayerische Staatsoper vor und nach 1945. Hg. Jürgen Schläder, Rasmus Cromme, Dominik Frank, Katrin Frühinsfeld. Leipzig: Henschel, 2017.

Wittstock, Uwe: Februar 33. Der Winter der Literatur. München: Beck, 2021.

Downloads

Veröffentlicht

2023-10-25

Zitationsvorschlag

Hillesheim, J. (2023). Strategische Grenzgängereien: Bertolt Brechts Arbeitsbeziehungen zu Künstlern mit NS-Vergangenheit. Wortfolge. Szyk Słów, (7), 1–16. https://doi.org/10.31261/WSS.2023.07.08

Ausgabe

Nr. 7 (2023): An der Grenze

Rubrik

Aufsätze

Lizenz

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).