Pierwsza wojna światowa a powstanie Republiki Czechosłowackiej (Czesko-Słowackiej) 1914—1920 (Zagadnienia wybrane)

Abstrakt

I Republika Czesko – Słowacka powstała w jesieni 1918 r. Tę datę poprzedziły o kilka lat wewnętrzne, a przede wszystkim zewnętrzne (USA, Francja, Szwajcaria, Rosja) działania, które ułatwiły i przyspieszyły powstanie pierwszego wspólnego państwa Czechów i Słowaków. Faktami tymi były: powstanie w Paryżu Czesko - słowackiej Rady Narodowej; umowy między organizacjami Czechów i Słowaków z 1915 r. (Umowa z Cleveland)  i umowa z 1918 r. (Umowa z Pittsburga); tworzenie legionów czesko – słowackich we Włoszech, Francji i Rosji; milionowa zbiórka pieniędzy wśród emigracji słowackiej budowy wspólnego państwa; uznanie Czechosłowackiej Rady Narodowej za tymczasowy rząd republiki czesko – słowackiej  przez USA, Francję, Włochy, Anglię i Rosję; 

Od samego początku widać było stan nierównowagi między pozycją prawną i faktyczną  Czechów i Słowaków w ustroju nowego państwa. Klasycznym przykładem braku tej  równowagi było powołanie I Republiki decyzją Czeskiego Komitetu Narodowego w Pradze 28. października 1918 r., bez  czekania na zgodę Słowackiej Rady Narodowej w T.sv. Martinie, wyrażoną w deklaracji z 30. października 1918 r., a niedługo potem rozwiązanie Rady, mimo że jej deklaracja stanowiła, iż jest jedyną reprezentacją  słowackiego narodu.

Konsekwentną kontynuacją centralistycznej polityki Pragi  była idea czechosłowakizmu, zapisana w konstytucji z 29. lutego 1920 r., i innych ustawach konsty-tucyjnych z tej samej daty, zakładająca, że nie ma odrębnego narodu słowackiego, a Słowacy stanowią jedynie gałąź  narodu czeskiego. Takie stanowisko T.G.Masaryka, E.Beneša, hlasistów i prudistów doprowadziło do ciągnącego się przez 20 lat sporu między  centralistami i słowackimi autonomistami, reprezentowanymi przez przewodniczącego Słowackiej Partii Ludowej księdza Andreja Hlinkę.

Ustawa konstytucyjna  o utworzeniu urzędów żupnych i powiatowych  z 29. lutego 1920 r. prowadziła do etatyzacji administracji publicznej, tj. d znacznego ograniczenia samorządu. W kręgach władz centralnych i zwolenników idei czechosłowakizmu reprezentowano pogląd, że słowaccy autonomiści nie muszą walczyć o autonomię -  gdyż po wejściu w życie  ustawy żupnej – już ją mają.