Inwolucja poznawcza a procesy adaptacyjne w okresie późnej dorosłości
DOI:
https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2021.10.01.01Słowa kluczowe:
późna dorosłość, gerontologopedia, starzenie się fizjologiczne, neuropsychologia geriatrycznaAbstrakt
Zmiany o charakterze inwolucyjnym są normatywnym skutkiem starzenia się organizmu. Przejawiają się przekształceniami w budowie tkanek i narządów. Zachodząca wraz z wiekiem reorganizacja ogólnoustrojowa przekłada się na funkcje (zmianę aktywności hormonalnej i ilości neurotransmiterów) i strukturę (stopniowy ubytek masy mózgowia) ośrodkowego układu nerwowego. Wykładnikami zmian neurobiologicznych jednostki są jej możliwości kognitywne, które współcześnie rozpatruje się jako wskaźnik potencjału i plastyczności mózgu. Jako teoretyczną podstawę opisu przyjęto model selektywnej optymalizacji i kompensacji oraz koncepcję regulacyjno-adaptacyjną, zgodnie z którymi zmiany zachodzące w okresie senioralnym wynikają z naturalnych przeobrażeń i można je uznać za miarę możliwości przystosowawczych jednostki. Artykuł stanowi propozycję spojrzenia na okres późnej dorosłości z perspektywy posiadanych zasobów, co w wymiarze praktycznym implikuje do prowadzenia działań edukacyjnych i usprawniających, podnoszących jakość życia seniorów.
Bibliografia
Baltes, P.B., & Baltes, M.M. (1993). Psychological perspectives on successful aging: The model of selective optimization with compensation. In: P.B. Baltes, & M.M. Baltes (Eds.), Successful aging: Perspectives from the behavioral sciences (pp. 1–34). Cambridge: Cambridge University Press.
Bidzan, L. (2005). Zaburzenia funkcji poznawczych – współczesne możliwości terapeutyczne. In: K. Jodzio (Ed.), Neuronalny świat umysłu (pp. 167–190). Kraków: Impuls.
Bolewska, A. (2008). Rola czynników psychospołecznych w rehabilitacji neuropsychologicznej. In: E. Łojek, & A. Bolewska (Eds.), Wybrane zagadnienia rehabilitacji neuropsychologicznej (pp. 26–55). Warszawa: Scholar.
Byczewska-Konieczny, K., Kielar-Turska, M., & Paleczna, M. (2013), Znaczenie zasobów poznawczych dla poziomu funkcji zarządzających w wieku senioralnym. Psychologia Rozwojowa, 18(4), s. 83–93.
Coni, N., Davison, W., & Webster, S. (1994). Starzenie się. Tłum. J. Lipka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gałkowski, T. (2008). O potrzebie wspólnego języka w psychopatologii rozwojowej i rehabilitacji. In: E. Łojek, & A. Bolewska (Eds.), Wybrane zagadnienia rehabilitacji neuropsychologicznej (pp. 9–25). Warszawa: Scholar.
Herzyk, A. (2009). Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej. Warszawa: Scholar.
Jodzio, K. (2008). Neuropsychologia intencjonalnego działania. Warszawa: Scholar.
Jodzio, K. (2011). Dylematy diagnostyczne neuropsychologii starzenia się i starości. Diagnostyka neuropsychologiczna w praktyce klinicznej. Warszawa: Difin.
Jodzio, K. (2012). Neuropsychologia jesieni życia. Psychologia Rozwojowa, 17(1), 85–98.
Jodzio, K., & Treder, N. (2013). Heterogeniczność funkcjonowania poznawczego i jego zaburzeń u osób starszych. Psychiatria i Psychoterapia, 9(1), 3–13.
Kielar-Turska, M., & Byczewska-Konieczny, K. (2014). Specyficzne właściwości posługiwania się językiem przez osoby w wieku senioralnym. In: S. Milewski, J. Kuczkowski, & K. Kaczorowska-Bray (Eds.), Biomedyczne podstawy logopedii (pp. 429–433). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Kołodziejczyk, I. (2007). Neuropsychologia starzenia się poznawczego. Kosmos, 56 (1–2), 49–62.
Łuczywek, E. (1996). Zaburzenia aktywności poznawczej osób w późnym wieku. Problemy demencji. In: A. Herzyk, & A. Borkowska (Eds.), Neuropsychologia emocji. Poglądy, badania, klinika (pp. 111–146). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Mossakowski, M.J., & Strosznajder, J.B. (2001). Dlaczego się starzejemy. In: M. Mossakowski, & J. Strosznajder (Eds.), Mózg a starzenie (pp. 15–34). Warszawa: Polska Akademia Nauk.
Niemczyński, A., & Olejnik, M. (1993). Związek mądrości z wiekiem – co i jak się w niej zmienia? Kwartalnik Polskiej Psychologii Rozwojowej, 1(3), 30–48.
Olszewski, H. (2003). Starość i witaukt psychologiczny: atrybucja rozwoju. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Ożóg, T. (2006). O kilku rzeczach istotnych dla późnej starości. In: S. Steuden, & M. Marczuk (Eds.), Starzenie się a satysfakcja z życia (pp. 79–90Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Park, D.C., Gutchess, A.H., Meade, M.L., & Stine-Morrow, E.A.L. (2007). Improving cognitive function in older adults: Nontraditional approaches. Journals of Gerontology. Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 62B, 45–52.
Sitarczyk, M. (2006). Poczucie koherencji a zadowolenie z życia pensjonariuszy domów pomocy społecznej i słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. In: S. Steuden, & M. Marczuk (Eds.), Starzenie się a satysfakcja z życia (pp. 289–300). Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Stemplewska-Żakowicz, K. (2004). O rzeczach widywanych na obrazkach i opowiadanych o nich historiach. TAT jako metoda badawcza i diagnostyczna. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Psychologii Społecznej.
Stern, Y. (2009). Cognitive Reserve. Neuropsychologia, 47, 2015–2028.
Steuden, S. (2009). Szczęśliwi po pięćdziesiątce. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Straś-Romanowska, M. (2002). Rozwój człowieka, a rozwój osobowy. Studia Psychologica, 3, 91–104.Straś-Romanowska, M. (2011). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. In: B. Harwas-Napierała, & J. Trempała (Eds.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (pp. 326–350). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Stuart-Hamilton, I. (2000). Psychologia starzenia się. Poznań: Zysk i S-ka.
Stuart-Hamilton, I. (2006). Psychologia starzenia się. Tłum. A. Błachino. Poznań: Zysk i S-ka.
Świątek, A. (2007). Specyficzne zjawiska komunikacyjne w wieku senioralnym. Sztuka Leczenia, 14(1–2), 69–78.
Szepietowska, E.M. (2009). Czy mniej znaczy gorzej? Starzenie się z perspektywy neurobiologicznej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J, 22, 9–22.
Tłokiński, W. (1986). Mowa. Przegląd problematyki dla psychologów i pedagogów. Warszawa: PWN.
Tłokiński, W. (1990). Mowa ludzi u schyłku wieku. Warszawa: PWN.
Tłokiński, W., & Olszewski, H. (2014). Zaburzenia mowy związane z wiekiem. In: S. Milewski, J. Kuczkowski, & K. Kaczorowska-Bray (Eds.), Biomedyczne podstawy logopedii (pp. 410–427). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Wiśniewska-Roszkowska, K. (1971). Geriatria. Warszawa: PZWL.
Wnuk, W. (2006). Sytuacje trudne osób starszych w perspektywie geragogiki. In: S. Steuden, & M. Marczuk (Eds.), Starzenie się a satysfakcja z życia (pp. 105–111). Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Zając-Lamparska, L. (2011). Wspomaganie funkcjonowania ludzi starzejących się. In: J. Trempała (Ed.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (pp. 419–431). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zielińska-Więczkowska, H., Kędziora-Kornatowska, K., & Kornatowski, T. (2008). Starość jako wyzwanie. Gerontologia Polska, 16(3), 131–136.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
