Składnia w opowiadaniach dzieci z alkoholowym zespołem płodowym
DOI:
https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2021.10.01.10Słowa kluczowe:
alkoholowy zespół płodowy (FAS), składnia, kompetencja składniowa, trudności językowe i komunikacyjne, zaburzenia składnioweAbstrakt
Kobieta, spożywając alkohol w czasie ciąży, może przyczynić się do wystąpienia u swojego dziecka problemów natury fizycznej, psychicznej, poznawczej i społecznej. Najbardziej niebezpiecznym powikłaniem jest alkoholowy zespół płodowy (fetal alcohol syndrome, FAS). Ważnym wskaźnikiem poziomu funkcjonowania osób z FAS jest system składniowy, ponieważ budowa wypowiedzeń stanowi wykładnik umiejętności zdaniotwórczych. W artykule zaprezentowano wyniki badań dotyczących umiejętności składniowych dzieci z FAS. Analiza wypowiedzeń sześcio i dziesięciolatków z FAS pokazała różnice w zakresie stosowania schematów i reguł składniowych w porównaniu do ich rówieśników z grup kontrolnych. Na obniżony poziom kompetencji składniowej u dzieci z FAS wskazuje ograniczona liczba konstrukcji składniowych tworzących opowiadanie, niska średnia długość zdań, częstsze posługiwanie się wypowiedzeniami pojedynczymi niż złożonymi oraz niewielkie zróżnicowanie struktur składniowych w tekstach tych dzieci.
Bibliografia
Aase, J.M. (1998). Kliniczne rozpoznawanie Alkoholowego Zespołu Płodowego (FAS). Trudności w wykrywaniu i diagnostyce. W: M. Ślósarska (red.), Uszkodzenia płodu wywołane alkoholem. Alkohol a zdrowie (s. 1–11). Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
Aitchison, J. (1976). Ssak, który mówi. Wstęp do psycholingwistyki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Burd, L., Cotsonas-Hassler, T.M., Martsolf, J.T., Kerbeshian, J. (2003). Recognition and management of fetal alcohol syndrome. Neurotoxicology and Teratology, 25, 681–688. https://doi.org/10.1016/j.ntt.2003.07.020.
Chomsky, N. (1982). Zagadnienia teorii składni. Tłum. I. Jakubczak. Wrocław: Ossolineum.
Church, M.W., Gerkin, K.P. (1988). Hearing disorders in children with fetal alcohol syndrome: findings from case reports. Pediatrics, 82(2), 147–154.
Edwards, W.J., Greenspan, S. (2010). Adaptive behavior and Fetal Alcohol Spectrum Disorders. Journal of Psychiatry & Law, 38, 419–447. https://doi.org/10.1177/009318531003800404.
Eliot, L. (2003). Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia. Poznań: Media Rodzina.
Filipiak, E. (2002). Konteksty aktywności językowej dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Bydgoszcz: Akademia Bydgoska.
Gleason, J.B., Ratner, N.B. (2005). Psycholingwistyka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Gopnik, A., Meltzoff, A.N., Kuhl, P.K. (2004). Naukowiec w kołysce. Czego o umyśle uczą nas małe dzieci. Poznań: Media Rodzina.
Grabias, S., Kurkowski, Z.M., Woźniak, T. (2002). Logopedyczny test przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego, Polskie Towarzystwo Logopedyczne.
Gray, D.D. (2010). Adopcja i przywiązanie. Praktyczny poradnik dla rodziców. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Green, J.H. (2007). Fetal alcohol spectrum disorders: understanding the effects of prenatal alcohol exposure and supporting students. Journal of School Health, 77(3), 103–108. https://doi.org/10.1111/j.1746-1561.2007.00178.x.
Horecka-Lewitowicz, A., Lewitowicz, P., Adamczyk-Gruszka, O., Skawiński, D., Szpringer, M. (2013). Objawy, przebieg i postępowanie w alkoholowym zespole płodowym. Studia Medyczne, 29(2), 195–198.
Hoyme, H.E., et al. (2005). A practical clinical approach to diagnosis of fetal alcohol spectrum disorders: Clarification of the 1996 Institute of Medicine criteria. Pediatrics, 115(1), 39–47. https://doi.org/10.1542/peds.2004-0259.
Hryniewicz, D. (2007). Specyfika pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom z FAS. Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA.
Jadczak-Szumiło, T. (2009). Neuropsychologiczny profil dziecka z FASD. Studium przypadku. Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA.
Janzen, L.A., Nanson, J.L., Block, G.W. (1995). Neuropsychological evaluation of preschoolers with fetal alcohol syndrome. Neurotoxicology and Teratology, 17(3), 273–279. https://doi.org/10.1016/0892-0362(94)00063-J.
Kaczmarek, L. (1953). Kształtowanie się mowy dziecka. Poznań: Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kaczyńska, L. (2008). FAS – płodowy zespół alkoholowy – zagrożenia wynikające z działania alkoholu na płód. W: A. Steciwko, M. Wojtal, D. Żurawicka (red.), Pielęgnacyjne i kliniczne aspekty opieki nad chorymi. Wybrane zagadnienia (t. 1, s. 44–50). Wrocław: Continuo.
Klecka, M. (2004). Alkoholowy Zespół Płodowy FAS. Zaburzenia pierwotne i wtórne. Bliżej Przedszkola. Wychowanie i edukacja, 4(31), 26–27.
Klemensiewicz, Z. (1981). Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Klimczak, J. (2011). Fetal Alcohol Syndrome – czyli skutki oddziaływania alkoholu na płód. W: M. Banach (red.), Alkoholowy zespół płodu. Teoria– diagnoza – praktyka (s. 147–156). Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Wydawnictwo WAM.
Kodituwakku, P.W. (2009). Neurocognitive profile in children with fetal alcohol spectrum disorders. Developmental Disabilities Research Reviews, 15(3), 218–224. https://doi.org/10.1002/ddrr.73.
Kołodziejczyk, A. (2011). Późne dzieciństwo – młodszy wiek szkolny. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 234–258). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowalski, S. (1962). Rozwój mowy i myślenia dziecka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Krakowiak, M. (2019). Umiejętność analizy fonemowej dzieci z alkoholowym zespołem płodowym. Logopedia Silesiana, 8, 206–235. https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2019.08.10.
Kurcz, I. (2005). Psychologia języka i komunikacji. Warszawa: Scholar.
Lewicka, M. (2015). O składni wypracowań gimnazjalistów (na podstawie wybranych prac pisemnych). Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 22(2), 183–198. https://doi.org/10.14746/pspsj.2015.22.2.10.
Lis, M. (2011). Zdążyć przed FAS. Wychowawca, 9, 5–6.
Liszcz, K. (2010a). Jestem nauczycielem dziecka z FAS. Toruń: Fundacja „Daj Szansę”.
Liszcz, K. (2010b). Rozpoznaję Alkoholowy Zespół Płodowy – FAS. Materiały informacyjne dla lekarzy. Toruń: Fundacja „Daj Szansę”.
Łuczyński, E. (2010). Akwizycja gramatyki języka polskiego. Psychologia Rozwojowa, 15(1), 9–18.
Mazurkiewicz-Sokołowska, J. (2006). Transformacje i strategie wiązania w lingwistycznych badaniach eksperymentalnych. Kraków: Universitas.
Michaelis, E.K., Michaelis, M.L. (1998). Komórkowe i molekularne podstawy teratogennych właściwości alkoholu. W: M. Ślósarska (red.), Uszkodzenia płodu wywołane alkoholem. Alkohol a zdrowie (s. 25–34). Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
Musiołek, K. (1978). Równoważnik zdania we współczesnym języku polskim. Wrocław: Ossolineum.
Michalik, M. (2011). Kompetencja składniowa w normie i w zaburzeniach. Ujęcie integrujące. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Mystkowska, H. (1970). Właściwości mowy dziecka sześcio–siedmioletniego. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Niccols, A. (2007). Fetal alcohol syndrome and the developing socio-emotional brain. Brain and Cognition, 65, 135–142. https://doi.org/10.1016/j.bandc.2007.02.009.
Pawłowska-Jaroń, H. (2011). Sfery zaburzonego rozwoju dziecka z FAS. W: M. Michalik (red.), Biologiczne uwarunkowania rozwoju i zaburzeń mowy (t. 2, s. 123–140). Kraków: Collegium Columbinum.
Pirogowicz, I., Hoffmann, K., Gwiazda, E. (2008). Alkoholowy zespół płodowy (FAS) jako przyczyna wcześniactwa i hipotrofii wewnętrznej. W: I. Pirogowicz, A. Steciwko (red.), Dziecko i jego środowisko. Noworodek przedwcześnie urodzony – trudności i satysfakcje (s. 58–65). Wrocław: Continuo.
Porayski-Pomsta, J. (2011). Zagadnienie periodyzacji rozwoju mowy dziecka. Studia Pedagogiczne. Problemy społeczne, edukacyjne i artystyczne, 20, 173–198.
Rittel, T. (1994). Podstawy lingwistyki edukacyjnej. Nabywanie i kształcenie języka. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.
Siudzińska, N., Brzeszkiewicz, K. (2020). Kompetencje składniowe dzieci w wieku 6,5–7,5 (na przykładzie wypowiedzi z czasownikami ruchu). Slavistica Vilnensis, 65(1), 103–117. https://doi.org/10.15388/SlavViln.2020.65(1).39.
Smoczyński, P. (1955). Przyswajanie przez dziecko podstaw systemu językowego. Wrocław: Ossolineum.
Sokol, R.J., Clarren, S.K. (1989). Guidelines for use of terminology describing the impact of prenatal alcohol on the offspring. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 13(4), 578–598. https://doi.org/10.1111/j.1530-0277.1989.tb00384.x.
Święcicka, M. (1991). Środowiskowe uwarunkowania składni dzieci sześcio- i siedmioletnich. W: J. Porayski-Pomsta (red.), Zagadnienia komunikacji językowej dzieci i młodzieży (s. 63–69). Warszawa: Elipsa.
Święcicka, M. (1997). Umiejętności zdaniotwórcze dzieci w wieku przedszkolnym. W: J. Ożdżyński, T. Rittel (red.), Sprawności językowe (s. 237–243). Kraków: Edukacja.
Vasta, R., Haith, M.M., Miller, S.A. (2004). Psychologia dziecka. [Tłum. M. Babiuch et al.]. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
