Słownictwo w zaburzeniach należących do spektrum autyzmu. Część 1: Kierunki, obszary i metody badań
DOI:
https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2021.10.01.09Słowa kluczowe:
zaburzenia należące do spektrum autyzmu, słownictwo, leksyka, aspekt ilościowy, aspekt jakościowy, metody badańAbstrakt
Artykuł jest pierwszą częścią studium poświęconego słownictwu w zaburzeniach należących do spektrum autyzmu. W krótkim rysie historycznym autorka charakteryzuje kierunki badań nad autyzmem i ich odniesienie do zagadnień językowych, w tym słownikowych. Następnie przedstawia główne obszary badań nad leksyką w autyzmie, uwzględniając aspekt ilościowy i jakościowy – specyfika w zakresie drugiego aspektu jest dla autyzmu szczególnie charakterystyczna, ujawnia się na poziomie ekspresji i rozumienia, dotyczy zawartości słownika i głębi rozumienia znaczeń. W ostatniej części zostały wskazane główne problemy związane z przyjmowaną dotąd przez badaczy metodologią badań.
Bibliografia
Arunachalam S., & Luyster, J.L. (2016). The integrity of lexical acquisition mechanisms in autism spectrum disorders: A research review. Autism research: official journal of the International Society for Autism Research, 9(8), 810–828. https://doi.org/10.1002/aur.1590.
Asperger, H. (1944/2005). „Psychopatia autystyczna” okresu dzieciństwa. [annotated by U. Firth; transl. into Polish by U. Firth on the basis of the English translation. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Bartmiński, J. (2006). Językowe podstawy obrazu świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bigas, U. (2012). Autyzm – charakterystyka zachowań językowych w autystycznym spektrum zaburzeń. In: S. Grabias, M. Kurkowski (ed.), Logopedia. Teoria zaburzeń mowy (pp. 361–396). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Błeszyński, J. (1998). Mowa i język dzieci z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Słupsk: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Błeszyński, J. (2011). Autyzm a niepełnosprawność intelektualna i opóźnienie w rozwoju. Skala Oceny Zachowań Autystycznych. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Błeszyński, J.J., Lubińska-Kościołek, E., & Zielińska, J. (2019). Zastosowanie techniki eye trackingu w diagnozie dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Bobkowicz-Lewartowska, L. (2014). Autyzm dziecięcy. Zagadnienia diagnozy i terapii. Kraków: Impuls.
Boorse, J., et al. (2019). Linguistic markers of autism in girls: evidence of a “blended phenotype” during storytelling. Molecural Autism, 10(1). https://molecularautism.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13229-019-0268-2 [access: 31.03.2021].
Charman, T., Drew, A., Baird, C., & Baird, G. (2003). Measuring early language development in preschool children with autism spectrum disorder using the MacArthur Communicative Development Inventory (Infant Form)*. Journal of Child Language, 30(1), 213–236. https://doi.org/10.1017/S0305000902005482.
Diagnostic and statistical manual of mental disorders (third edition) DSM-III (1980/1987). Washington, DC American Psychiatric Association.
Diagnostic and statistical manual of mental disorders: Fourth Edition: DSM-IV (1994/2000). Washington, DC: American Psychiatric Association.
Diagnostic and statistical manual of mental disorders: Fourth edition: DSM-5 (2013). Washington, DC: American Psychiatric Association. [Polish edition: Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych. Wydanie piąte. DSM-5, 2013, eds. P. Gałecki, M. Pilecki, J. Rymaszewska, A. Szulc, S. Sidorowicz, & J. Wciórka].
Gałkowski, T. (2003). Zaburzenia komunikacji w autyzmie. In: T. Gałkowski, G. Jastrzębowska (ed.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. T. 2. Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i dorosłych (pp. 268–284). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Gernsbacher, M.A., Morson, E.M., & Grace, E.J. (2016). Language and speech in autism. Annual Review of Linguistics, 2, 413–425. http://dx.doi.org/10.1146/annurev-linguistics-030514-124824.
Gladfelter, A., & Barron, K.L., (2020). How children with autism spectrum disorder, developmental language disorder, and typical language learn to produce global and local semantic features. Brain Science, 10(4), 231. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7226439/ [access: 11.07.2021].
Groen, W.B., Zwiers, M.P., Gaag, R.-J. van der, Buitelaar, J.K. (2008). The phenotype and neural correlates of language in autism: An integrative review. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 32(8), 1416–1425. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2008.05.008.
Haebig, E., Jiménez, E., Cox, C.R., & Hills, T.T. (2020). Characterizing the early vocabulary profiles of preverbal and minimally verbal children with autism spectrum disorder, Autism: The International Journal of Research and Practice, 27, p. 958–970. https://doi.org/10.1177/1362361320973799.
Haebig, E., Kaushanskaya, M., & Weismer, S.E. (2015). Lexical processing in school-age children with autism spectrum disorder and children with specific language impairment: the role of semantics. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(12), 4109–4123. https://doi.org/10.1007/s10803-015-2534-2.
Harris G.J., et al. (2006). Brain activation during semantic processing in autism spectrum disorders via functional magnetic resonance imaging. Brain and Cognition, 61, 54–68. https://doi.org/10.1016/j.bandc.2005.12.015.
Henderson, L., Powell, A., Gaskell, M.G., & Norbury, C. (2019) Learning and consolidation of new spoken words in autism spectrum disorder. Developmental Science, 17(6), 858–871. https://doi.org/10.1111/desc.12169.
Hrycyna, E. (2020). Semantyka leksykalna w badaniach nad zaburzeniami należącymi do spektrum autyzmu. Prace Językoznawcze, 22(3), 131–145. https://doi.org/10.31648/pj.5712.
Jaklewicz, H. (1993). Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza, przebieg, leczenie. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Jiménez, E., Haebig, E., & Hills, T.T. (2020). Identifying areas of overlap and distinction in early lexical profiles of children with autism spectrum disorder, late talkers, and typical talkers. Journal of Autism and Developmental Disorders, 6. https://link.springer.com/article/10.1007/s10803-020-04772-1#citeas [access: 31.03.2021].
Kaczyńska-Haładyj, M., Panasiuk, J. (2015). Postępowanie logopedyczne w przypadku osób dorosłych z zespołem Aspergera. In: S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak (ed.), Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego (pp. 517–554). Lublin, Wydawawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kanner, L. (1943). Autistic disturbances of affective contact. Nervous Child, 2, 217–250.
Kapusta, A. (2010). Szaleństwo i metoda. Granice rozumienia w filozofii i psychiatrii. Lublin: Wydawawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Korendo, M. (2013). Językowa interpretacja świata w wypowiedziach osób z zespołem Aspergera. Kraków: Omega Stage Systems – Jędrzej Cieszyński.
Kover, S.T., McDuffie, A.S., Hagerman, R.J., & Abbeduto, L. (2013). Receptive vocabulary in boys with autism spectrum disorder: cross-sectional developmental trajectories. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43(1), 2696–2709. https://doi.org/10.1007/s10803-013-1823-x.
Lazenby, D.W.C., et al. (2016). Language differences at 12 months in infants who develop autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(3), 899–909. https://doi.org/10.1007/s10803-015-2632-1.
Lipski, W. (2015): Standard postępowania logopedycznego w przypadku autyzmu. In: S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak (red.), Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego (pp. 461–516). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Löfkvist, U., Almkvist, O., Lyxell, B., & Tallberg, I.-M. (2014). Lexical and semantic ability in groups of children with cochlear implants, language impairment and autism spectrum disorder. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 78(2), 253–263. https://doi.org/10.1016/j.ijporl.2013.11.017.
Manouilenko, I., & Bejerot, S. (2015). Sukhareva – prior to Asperger and Kanner. Nordic Journal of Psychiatry, 69(6), 1761–1764. https://doi.org/10.3109/08039488.2015.1005022.
McGregor, K.K., & Bean, A. (2012). How children with autism extend new words. Journal of Speech, Language and Hearing Research, 55(1), 70–83. https://doi.org/10.1044/1092-4388(2011/11-0024).
McGregor K.K., et al. (2012). Associations between syntax and the lexicon among children with or without ASD and language impairment. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42(1), 35–47. https://doi.org/10.1007/s10803-011-1210-4.
Melogno, S., Pinto, M.A., Filippo G.D. (2017). Sensory and physico-psychological metaphor comprehension in children with ASD: A preliminary study on the outcomes of a treatment. Brain Sciences, 7(7), 85, https://doi.org/10.3390/brainsci7070085.
Menyuk, P., & Quill, P. (1985) Semantic problems in autistic children. In: E. Shopler, G. Mesibov (ed.), Communication problems in autism (pp. 127–144). New York: Springer Science+Business Media.
Perkins, M., et al.(2006). Lexical knowledge and lexical use in autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 36, 795–805. https://doi.org/10.1007/s10803-006-0120-3.
Posar, A., & Visconti, P. (2017). Tribute to Grunya Efimovna Sukhareva, the woman who first described infantile autism. Journal of Pediatric Neurosciences, 12(3), 300–301. https://doi.org/10.4103/jpn.JPN_46_17.
Rescorla, L.A., & Safyer, P. (2013). Lexical composition in children with autism spectrum disorder (ASD). Journal of Child Language 40(1), 47–68. https://doi.org/10.1017/S0305000912000232.
Rundblad, G., Annaz, D. (2010). The atypical development of metaphor and metonymy comprehension in children with autism. Autism, 14, 2–47. http://dx.doi.org/10.1177/1362361309340667.
Seretny, A. (2011). Kompetencja leksykalna uczących się języka polskiego jako obcego w świetle badań ilościowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Su, Y., Naigles, L.R., & Su, L-Y. (2018). Uneven expressive language development in Mandarinexposed preschool children with ASD: comparing vocabulary, grammar, and the decontextualized use of language via the PCDI-Toddler Form. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(10), 3432–3448. https://doi.org/10.1007/s10803-018-3614-x.
Tager-Flusberg, H., et al. (1990). A longitudinal study of language acquisition in autistic and Down syndrome children. Journal of Autism and Developmental Disorders, 20(1), 1–21. https://doi.org/10.1007/BF02206853.
Tek, S., Mesite, L., Fein, D., & Naigles, L. (2014). Longitudinal Analyses of Expressive Language Development Reveal Two Distinct Language Profiles among Young Children with Autism Spectrum Disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(1), 75–89.
Tesink, M.J.Y., et al. (2011). Neural correlates of language comprehension in autism spectrum disorders: When language conflicts with world knowledge. Neuropsychologia, 49(5), 1095–1104. https://doi.org/10.1016/j.neuropsychologia.2011.01.018.
Tokarski, R. (1993). Słownictwo jako interpretacja świata. In: J. Bartmiński (ed.), Współczesny język polski (pp. 335–362). Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Van Lancker, D., Cornelius, C., & Needleman, R. (1991) Comprehension of verbal terms for emotions in normal, autistic, and schizophrenic children. Developmental Neuropsychology, 7(1), 1–18. https://doi.org/10.1080/87565649109540474.
Webb, W.M., 2018, Rationalism, empiricism, and evidence-based medicine: a call for a new Gallenic synthesis. Medicines, 5(40), 1–9, online version: www.mdpi.com/journal/medicines. https://doi.org/10.3390/medicines5020040.
Weismer, S.E., et al. (2011). Lexical and grammatical skills in toddlers on the autism spectrum compared to late talking toddlers. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41(8), 1065–1075. https://doi.org/10.1007/s10803-010-1134-4.
Williams, T.I. (1993). Brief report: vocabulary development in an autistic boy. Journal of Autism and Developmental Disorders, 23(1), 185–191.
Wing, L. (1981). Asperger’s syndrome: a clinical account. Psychological Medicine, 11, 115–129.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
