Przekład jako akt subwersji, czyli o pewnym polskim tłumaczeniu tragedii historycznej Theodora Körnera pt. <i>Zriny</i>

Authors

DOI:

https://doi.org/10.31261/PLS.2018.09.01.16

Abstract

Translation as an Act of Subversion: About one of the Polish Translations of Historical Tragedy Zriny by Theodor Körner

The object of the analysis in this article is one of the Polish translations of historical tragedy of Theodor Körner entitled Zriny. The German author’s piece has been at least six times translated into Polish language and was — especially in the second part of the 19th century, after the collapse of January Uprising — very popular. The reason of the popularity was his subversion. Through Zriny it was possible to talk about a struggle for freedom — the theme forbidden by Russian censorship. Historical piece written by a foreign author, which talks about the struggle for freedom and for defence of the homeland, the struggle lead by someone else, in other time and place, became a medium for manifesting of patriotic feelings. This function of Polish Zriny confirms his interpretation in critics and one of the translations which was written by Ludwik Jenike in Russian occupation zone with all subversive translation shifts made by the translator.

KEY WORDS: subversion, Theodor Körner, Ludwik Jenike, translation, patriotism

Author Biography

Leszek Małczak, University of Silesia in Katowice

dr hab., associate professor in the Institute of Literary Studies at the Faculty of Humanities at the University of Silesia in Katowice, head of the Department of Theory of Literature and Translation 2016-2019; thematic editor of the journal “Przekłady Literatur Słowiańskich” (“Translations of Slavic Literatures”, editor-in-chief since 2017),  researcher of South Slavic literatures and cultures, his main field of interest is Croatian literature and culture, especially the phenomenon of regionalism, Croatian-Polish and Polish-Croatian cultural contacts, comparative literature and culture, history, theory and practice of translation. The author of three monographic books: Wiatr w literaturze chorwackiej. O figurze literackiej wiatru w XIX ‑ i XX ‑wiecznym piśmiennictwie chorwackim strefy śródziemnomorskiej / Wind in Croatian literature. The literary figure of wind in the 19th and 20th centuries Croatian writings of the Mediterranean zone (Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004) i Croatica. Literatura i kultura chorwacka w Polsce w latach 1944—1984 / Croatica. Croatian literature and culture in Poland between 1944 and 1989 (Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2013), Od ideološkoga do subverzivnoga prijevoda. Hrvatsko-poljske kulturne veze od 1944. do 1989. (Zagreb, Alfa, 2019); co-author and co-editor of svereal books, Chorwacja lat siedemdziesiątych XX wieku. Kultura-język-literatura / Croatia in the 70’s. Culture–language–literature. Red. Leszek Małczak, Paulina Pycia. Katowice, Uniwersytet Śląski, Wydawnictwo Gnome, 2010, s. 164; Chorwacja lat osiemdziesiątych XX wieku. Kultura-język-literatura / Croatia in the 80’s. Culture–language–literature. Red. Leszek Małczak, Paulina Pycia, Anna Ruttar. Katowice, Uniwersytet Śląski, Wydawnictwo Gnome, 2011, s. 245;  the selection of contemporary Serbian drama Serbska ruletka. Dramat serbski po 1995 roku / Serbian roulette. Serbian drama after 1995 year. Wybór tekstów. Autorki wyboru: A. Cielesta, D. Zwierzchowska. Red. A. Cielesta, L. Małczak, D. Zwierzchowska. T. 1-2. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2011 and two selections of contemporary Croatian drama Kroatywni. Dramat chorwacki po 1990 roku / Kroatives. Croatian drama after 1990 year. Wybór tekstów. T. 1-2. Wstęp Leo Rafolt. Posłowie Leszek Małczak. Red. K. Majdzik, L. Małczak, A. Ruttar. Współpraca redakcyjna M. Stanisz. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012, Nie(tylko) fragmenty. Wybór nowych dramatów chorwackich. T. 1 i 2. Red. Gabriela Abrasowicz, Leszek Małczak. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2019.

References

Bibliografia podmiotowa

Körner T., 1867: Zriny. Tragedya z dziejów węgierskich. Przełożył wierszem rytmicznym Ludwik Jenike. Warszawa, Drukarnia Gazety Polskiej.

Körner T., 1889: Zriny. Tragedya w pięciu aktach Teodora Körnera. Przekład wierszem miarowym Akt I. i II. przez Profesora Franciszka Nowickiego, Akt III., IV. i V. przez Profesora Józefa Winkowskiego, nakład tłómaczy [!], druk J.A. Pelara (H. Czerny) Rzeszów. Dostępne w Internecie: https://fbc.pionier.net.pl/details/nnsn2Ts [dostęp: 4.11.2018].

Körner T., 1912: Zriny ein Trauerspiel in fünf Aufzügen von Theodor Körner für die polnische Schuljugend erläutert von prof. dr. Johann Wowczak. Lwów, Nakładem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych (Biblioteczka Niemiecka. Wybór lektur dla młodzieży szkół średnich. 14. Theodor Körner: Zriny).

Bibliografia przedmiotowa

Balcerzan E., Rajewska E., red. 2007: Pisarze polscy o sztuce przekładu 1440—2005. Poznań, Wydawnictwo Poznańskie.

Bratulić J., Lončarević V., Petrač B., 2016: Nikola Šubić Zrinski u hrvatskom stihu. Zagreb, Društvo hrvatskih književnika.

Csapláros I., 1969: Stosunek Węgrów do sąsiadujących z nimi południowych Słowian w twórczości T.T. Jeża. W: J. Reychman, red. wersji polskiej, I. Csapláros, A. Sieroszewski, współudz.: Studia z dziejów polsko-węgierskich stosunków literackich i kulturalnych. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN , s. 376—399.

Derrida J., 1992: Pismo filozofii. B. Banasiak, wyb., przedm. Kraków, Inter Esse.

Drzazgowska E., 2011: Humboldt: przełamanie arystotelesowskiego modelu relacji oznaczania. „Lingua ac Communitas”, t. 21, s. 53—78.

Esposito R., 2015: Pojęcia polityczne. Wspólnota, immunizacja, biopolityka. M. Burzyk, wst. K. Burzyk et al., tłum. Kraków, Universitas.

Franičević M., Švelec F., Bogišić R., 1974: Povijest hrvatske književnosti. Sv. 3: Od renesanse do prosvjetiteljstva. Zagreb, Liber.

Greenblatt S., 1992: Invisible Bullets. W: Idem: Shakespearean Negotiations. The Circulation of Social Energy in Renaissance England. Oxford, Clarendon Press.

Greenblatt S., 2007: Shakespeare. Stwarzanie świata. B. Kopeć-Umiastowska, tłum. Warszawa, W.A.B.

Heise E., 1969: Teatr polski a literatura w latach 1864—1890. W: J. Kulczycka-Saloni, H. Markiewicz, Z. Żabicki, red.: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu. T. 3. Warszawa, PWN.

Herder J.G., 1998: Wybór pism. T. Namowicz, wyb., oprac. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk—Łódź, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Heydel M., 2013: Gorliwość tłumacza. Przekład poetycki w twórczości Czesława Miłosza. Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Ihnatowicz E., 1997: Pozytywistyczne przekłady dziewiętnastowiecznej literatury europejskiej. W: A. Nowicka-Jeżowa, D. Knysz-Tomaszewska: Przekład literacki. Teoria. Historia. Współczesność. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 196—204.

Internetowy polski słownik biograficzny, [online]. Dostępne w Internecie: www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp: 7.11.2018].

Kot W., 1963: Dramat serbski i chorwacki na scenach polskich do roku 1914. „Pamiętnik Słowiański”, t. 13, s. 164—183.

Kulpa R., [online]: Kicz — subwersja — kamp. Szkic antropologiczny. Dostępne w Internecie: http://www.nts.uni.wroc. pl/teksty/kulpa.html [dostęp: 7.11.2018].

Makaryk I.R., ed., comp., 1993: Encyclopedia of Contemporary Literary Theory: Approaches, Scholars, Terms. Toronto, Buffalo, London, University of Toronto Press Incorporated.

Markiewicz H., 1986: Literatura pozytywizmu. Warszawa, PWN.

Markiewicz H., 2008: Pozytywizm. Warszawa, PWN.

Namowicz T., 1978: Zrínyi Theodora Körnera w życiu literackim Polski XIX wieku. W: I. Csapláros, red.: Studia z dziejów polsko-węgierskich stosunków literackich. Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 219—226.

Nowakowski J., 2009: „A to wszystko jest frazes”. Wstęp. W: K. Latawiec, R. Stachura-Lupa, J. Waligóra, red., E. Łubieniewska, współprac.: Dramat w historii, historia w dramacie. Kraków, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, s. 7—60.

Olkusz W., 1990: Zapomniana dyskusja wokół polskich przekładów „Gulistanu” Sa'diego. Z dziejów recepcji literatur Wschodu w dobie pozytywizmu. „Pamiętnik Literacki”, z. 3, s. 183—196.

Śpiewak P., 2002: Słowniczek słów modnych i niemodnych w humanistyce. „Res Publica Nova”, nr 10. Dostępne w Internecie: http://niniwa22.cba.pl/spiewak_slowniczek_slow_modnych_i_niemodnych.html [dostęp: 7.11.2018].

Robinson D., 1997: Translation and Empire. Postcolonial Theories Explained. Manchester, St. Jerome Publishing.

Thompson E.M., 2000: Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm. A. Sierszulska, tłum. Kraków, Universitas.

Downloads

How to Cite

Małczak, L. (2018). Przekład jako akt subwersji, czyli o pewnym polskim tłumaczeniu tragedii historycznej Theodora Körnera pt. <i>Zriny</i>. Przekłady Literatur Słowiańskich [Translations of Slavic Literatures], 9(1). https://doi.org/10.31261/PLS.2018.09.01.16

Issue

Vol. 9 No. 1 (2018)

Section

Dlaczego tłumaczymy raz jeszcze?

License

The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf documents under the provisions of the Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.

1. License

The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 license (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 license.

2. Author’s Warranties

The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.

If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, i.a. the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".

ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).

3. User Rights

Under the CC BY-SA 4.0 license, the users are free to share (copy, distribute and transmit the contribution) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.

4. Co-Authorship

If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.

I hereby declare that in the event of withdrawal of the text from the publishing process or submitting it to another publisher without agreement from the editorial office, I agree to cover all costs incurred by the University of Silesia in connection with my application.