„Ein Land, das nur einerlei Sprache und einerlei Recht hat, ist schwach“ – die Multiethnizität des frühmittelalterlichen Ungarns
DOI:
https://doi.org/10.31261/SPiP.2023.19.06Schlagworte:
mittelalterliches Ungarn, Turkvölker, Slawen, Multiethnizität des ungarischen StaatesAbstract
Die ethnische Zugehörigkeit war vor dem 18. Jahrhundert kein ausschlaggebendes Kriterium für die Staatszugehörigkeit. Allerdings war man sich der ethnischen Vielfalt innerhalb eines Staates bewusst, ja sogar der Tatsache, dass sie diesen bereichern konnte. Es scheint, dass sich Ungarn von Anfang an durch sein ethnisches Mosaik im Panorama der frühmittelalterlichen Staaten Mitteleuropas auszeichnete. Dies war ein Überbleibsel aus der Zeit, als die ungarischen Stämme zur Welt der Großen Steppe gehörten, wo die entstehenden politischen Zusammenschlüsse durch einen charismatischen Häuptling oder eine Dynastie mit sakraler Legitimität zusammengehalten wurden, die aber nach dem Wegfall dieser Faktoren verschwanden. Sie mögen Spuren im kollektiven Gedächtnis hinterlassen haben, wie im Falle von Attila, aber die einzelnen Stämme zerstreuten sich und fanden ihren Platz in neuen, meist stammesübergreifenden Vereinigungen.
So war es auch bei dem ungarischen Stammesverband, zu dem neben den finno-ugrischen Magyaren auch die Kabaren – ein Teil der Chasaren, die sich gegen ihre Stammesgenossen auflehnten, und die Szekler gehörten, die als angebliche Träger der Attila-Tradition möglicherweise Nachfahren der Hunnen, Verwandte der Onoguren (Protobulgaren) waren. Beide Gruppen ließen sich schnell magyarisieren, wurden am neuen Standort an den Grenzen des Staates angesiedelt und bildeten somit dessen erste Verteidigungslinie. Dies war auch die Rolle, die spätere Neuankömmlinge in den Ländern des Karpatenbeckens spielten: Petschenegen, Kumanen und die in dem Artikel nicht erwähnten Sachsen, Muslime und Ruthenen. Sie waren die erste Quelle, aus der sich das ungarische ethnische Mosaik speiste. Die zweite Quelle bildeten die slawischen bzw. slawisch-awarischen Völker, die zur Zeit der Ankunft der Ungarn in diesen Gebieten heimisch waren. Ihr Erscheinen bedeutete nicht die Ausrottung dieser Bevölkerung – sie wurde nämlich in die entstehende ungarische Gesellschaft aufgenommen, befand sich allerdings auf den unteren Stufen der sozialen Leiter als bäuerliche Schicht. Es scheint auch, dass die bisherigen Eliten mit den Angreifern kooperierten und ihre Nachkommen Teil der ungarischen Elite wurden, wie z.B. die Familie Hont-Pázmány oder Miskolc. Der Kontakt mit Neuankömmlingen und Einheimischen füllte die ungarische Geschichtstradition mit neuen Elementen, z.B. mit der Erinnerung an römische Hirten, in denen Gyula Kristó fränkische (Salzburger) (Seelen-)Hirten sah, die im Pannonischen Fürstentum tätig waren.
Literaturhinweise
Źródła drukowane
Anonimowego notariusza króla Béli Gesta Hungarorum, wyd. A. Kulbicka i in., Societas Vistulana, Kraków 2006.
Chronica Hungaro-Polonica, pars 1: (Textus cum varietate lectionum), ed. B. Karácsonyi, Szeged 1969 (Acta Historica Universitatis Szegedensis de Attila József nominatae, t. 26).
Książeczka nauk moralnych króla świętego Stefana, tłum. E. Cygielska, w: Testament świętego Stefana. Przestrogi i statuty, oprac. E. Cygielska, T. Worowska, konsultacja historyczna S.A. Sroka, Fronda, Warszawa 2004, s. 25–39.
Libellus de institutione morum, ed. I. Balogh, in: Scriptores rerum Hungaricarum, ed. E. Szentpétery, t. 2, Budapest 1938, s. 611–627.
Simonis de Kéza, Gesta Hungarorum. Simon of Kéza, The Deeds of the Hungarians, ed. by L. Veszprémy and F. Schaer with a study by J. Szűcs, CEU Press, Budapest 1999.
Opracowania
Békefi R., Szent István király Intelmei, „Századok” 1901, 35, s. 922–990.
Borst A., Der Turmbau von Babel. Geschichte der Meinungen über Ursprung und Vielfalt der Sprachen und Völker, Bd. 2, T. 1, Stuttgart 1958.
Dudek J., Chazarowie. Polityka – kultura – religia VII–XI wiek, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016.
Farkas V., Szlav jövevényszavak, in: Korai magyar történeti lexikon (9.–14. század), szerk. Gy. Kristó, P. Engel, F. Makk, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 646.
Grzesik R., Blasi and Pastores Romanorum in the Gesta Hungarorum by an Anonymous Notary, “Res Historica” 2015, 41, s. 25–34.
Grzesik R., Kronika węgiersko-polska. Z dziejów polsko-węgierskich kontaktów kulturalnych w średniowieczu, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 1999.
Grzesik R., The Slavs in the Hungarian Chronicles, “Historia Slavorum Occidentis” 2023, 13, 1 (36), s. 11–21.
Grzesik R., Władysław Łokietek a Węgry – kontynuacja długiej tradycji, w: Władztwo Władysława Łokietka. 700-lecie koronacji królewskiej, red. nauk. W. Fałkowski, P. Tyszka, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, Warszawa 2022, s. 229–248.
Györffy Gy., A Codex Cumanicus keletkezésének kérdéséhez, „A Magyar Történettudományi Intézet Évkönyve” 1942, s. 757–777 (przedruk w: Gy. Györffy, A magyarság keleti elemei, Kairosz Kiadó, Budapest 2014, s. 258–282).
Györffy Gy., A székelyek eredete és településük története, in: Gy. Györffy, A magyarság keleti elemei, Kairosz Kiadó, Budapest 2014, s. 11–48.
Györffy Gy., Święty Stefan I. Król Węgier i jego dzielo, przeł. T. Kapturkiewicz, Wydawnictwo Rytm, Warszawa 2003.
Homza M. et al., Svätopluk v európskom písomníctve. Štúdie z dejín svätoplukovskej legendy, Post Scriptum, Bratislava 2013.
Jasiński T., Handel miedzią węgierską a restytucja rządów Władysława Łokietka w Polsce (1304–1312), „Roczniki Historyczne” 2018, 84, s. 93–138.
Języki indoeuropejskie, red. L. Bednarczuk, t. 1–2, Warszawa 1986–1988.
Karácsony J., A magyar nemzetségek a XIV. század közepéig, 2. köt., Budapest 1901.
Koenigsberger H.G., Medieval Europe 400–1500, 6th edition, Routledge, Harlow 1993.
Komáromy J., Miskolc kezdeti településtörténetének néhány vizsgálati kérdése, „A Herman Ottó Múzeum Évkönyve” 1966, 6, s. 389–401.
Kordé Z., Gondolatok a székely eredetkérdésről, „Aetas” 1997, 2–3, s. 7–31.
Kristó Gy., Árpád, in: Korai magyar történeti lexikon (9.–14. század), szerk. Gy. Kristó, P. Engel, F. Makk, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 59–60.
Kristó Gy., Nichtungarische Völker im mittelalterlichen Ungarn, Gabriele Schäfer Verlag, Herne 2008.
Kristó Gy., Rómaiak és vlachok Nyesztornál és Anonymusnál, in: Gy. Kristó, Tanulmányok az Árpád-korról, Budapest 1983, s. 132–190.
Kurnatowska Z., Kara M., Na tropie Poznana – eponima naszego miasta, w: Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, red. Z. Kurnatowska, T. Jurek, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2005, s. 9–26.
Lączak J., Węgiersko-słowiańskie stosunki językowe, w: Słownik starożytności słowiańskich, t. 6, Wrocław–Warszawa–Kraków 1977–1980, s. 392–393.
Lukačka J., Formovanie vyššiej šľachty na západnom Slovensku, Vydavateľstvo MINOR, Bratislava 2002.
Lukačka J., K otázke etnického pôvodu veľmožského rodu Hont-Poznanovcov, “Forum Historiae” 2010, 4, 2, s. 92–104, http://www.forumhistoriae.sk/sites/default/files/lukacka1.pdf [dostęp: 28.07.2023].
Lukačka J., Najstaršie nitrianske šľachtické rody, v: Najstaršie rody na Slovensku. Zborník príspevkov zo sympózia o najstarších rodoch na Slovensku, ktoré usporiadala Slovenská genealogicko-heraldická spoločnosť pri Matici slovenskej v spolupráci so Sekciou archívnictva a pomocných vied historických Slovenskej historickej spoločnosti pri SAV a so Štátnym okresným archívom Bratislava-vidiek pod záštitou Ministerstva kultúry Slovenskej republiky a Ministerstva vnútra Slovenskej republiky 4.–6. októbra 1993 v Častej-Papierničke, ed. Mgr. K. Štulrajterová, Slovenská genealogicko-heraldická spoločnosť pri Matici slovenskej, [b.m.w.] [Martin?] 1994, s. 102–110.
Modzelewski K., Barbarzyńska Europa, Iskry, Warszawa 2004.
Olszewski H., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1984.
Panic I., Ostatnie lata Wielkich Moraw, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.
Polek K., Frankowie a ziemie nad środkowym Dunajem. Przemiany polityczne i etniczne w okresie merowińskim i wczesnokarolińskim (do początku IX w.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Kraków 2007.
Pomian K., Przeszłość jako przedmiot wiary. Historia i filozofia w myśli średniowiecza, wyd. 2, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.
Révész L., A 10–11. századi temetők regionális jellemzői a Keleti-Kárpátoktól a Dunáig, Martin Opitz Kiadó, Szeged 2018.
Skowronek J., Tanty M., Wasilewski T., Historia Słowian południowych i zachodnich, Warszawa 1988.
Słownik staropolskich nazw osobowych, red. W. Taszycki, t. 4, Wrocław–Warszawa–Kraków 1974–1976.
Smith J.M.H., Europe after Rome. A New Cultural History 500–1000, 2nd edition, Oxford University Press, Oxford 2007.
Spychała L., Studia nad legendą dynastyczną Arpadów. Między pulpitem średniowiecznego skryby a „warsztatem” współczesnego badacza, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011.
Stachowski M., Komu są potrzebne słowiańskie turcyzmy?, w: Słowianie a Imperium Osmańskie. Konflikty, koegzystencje, dziedzictwo, red. M. Dyras, K. Stachowski, J. Stradomski, Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2021, s. 63–77.
Stachowski M., Podstawy turkologii dla bałkanistów, Księgarnia Akademicka, Kraków 2023.
Steinhübel J., Nitrianske kniežatstvo. Počiatky stredovekého Slovenska. Rozprávanie o dejinách nášho územia a okolitých krajín od sťahovania národov do začiatku 12. storočia, VEDA, Vydavateľstvo Slovenskej Akademie vied, Vydavateľstvo RÁK, Bratislava 2004.
Steinhübel J., Počiatky hontianskej šľachty, v: Najstaršie rody na Slovensku. Zborník príspevkov zo sympózia o najstarších rodoch na Slovensku, ktoré usporiadala Slovenská genealogicko-heraldická spoločnosť pri Matici slovenskej v spolupráci so Sekciou archívnictva a pomocných vied historických Slovenskej historickej spoločnosti pri SAV a so Štátnym okresným archívom Bratislava-vidiek pod záštitou Ministerstva kultúry Slovenskej republiky a Ministerstva vnútra Slovenskej republiky 4.–6. októbra 1993 v Častej-Papierničke, ed. Mgr. K. Štulrajterová, Slovenská genealogicko-heraldická spoločnosť pri Matici slovenskej, [b.m.w.] [Martin?] 1994, s. 111–113.
Zsoldos A., Magyarország világi archontológiája 1000–1301, História. MTA Történettudományi Intézete, Budapest 2011.
Волощук М., «Русь» в Угорському Королiвствi (XI–друга половина XIV ст.): суспiльно-полiтична роль, майновi стосунки, миґрацiї, Видавництво Лiлея-НВ, Iвано-Франкiвськ 2014.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
