Medieval Accents in De institutione regii pueri Treatise
DOI:
https://doi.org/10.31261/SPiP.2024.20.04Keywords:
Middle Ages, Jagiellonian dynasty, pedagogical treatise, upbringing, historical continuityAbstract
De institutione regii pueri is a pedagogical treatise from 1502/1503, which contains a wealth of ideas. Since medieval accents are not observed therein for the most part, the topic of the article is to indicate them. This goal is even more justified because some of them, such as recommendations for ruler’s Christian upbringing – in accordance with specific virtues, Augustine’s thinking about time, the topos of youth and old age and a cheerful face, the category of one’s own and foreign or the emphasis of some of the values cultivated in the Middle Ages, cardinal virtues, are very noticeable in the work. The turn of the eras, in turn, is indicated by a certainly unidentified author’s free combination of old and new beliefs, e.g. the influence of the Christian God and pagan deities as the causative forces in human actions on the fate of rulers. The analysis of the work requires emphasizing an obvious, although sometimes neglected, belief that some views, probably in a changed form, continued from antiquity to the Renaissance, although sometimes they were denied the right to function in the medieval reality.
References
Źródła drukowane
Brunetto Latini, Skarbiec wiedzy, tłum. i oprac. M. Frankowska-Terlecka, T. Giermak-Zielińska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992.
Dante Alighieri, Biesiada, tłum. i oprac. M. Bartkowiak-Lerch, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2004.
Einhard, Życie Karola Wielkiego, tłum. J. Parandowski, Wrocław 1950.
Elżbiety, królowej polskiej, małżonki króla Kazimierza Jagiellończyka, traktat pedagogiczny o wychowaniu królewicza, tłum. i objaśnienia A. Danysz, Lwów 1902.
Galli Anonymi Cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum, wyd. K. Maleczyński, Cracoviae 1952 (Monumenta Poloniae Historica. Nova series, t. 2).
Historia wychowania. Wybór źródeł, cz. 2: Średniowiecze, wybór i oprac. S. Możdżeń, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 1997.
Ioannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 1–2, ed. J. Dąbrowski, Varsaviae 1964; lib. 9, ed. Z. Kozłowska-Budkowa et al., Varsaviae 1978; lib. 10–11 (1406–1412), ed. S. Gawęda et al., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Varsaviae 1997; lib. 11–12 (1431–1444), ed. K. Baczkowski et al., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Varsaviae 2001.
Joannis de Czarnkow Chronicon Polonorum, wyd. A. Bielowski, Lwów 1872 (Monumenta Poloniae Historica, t. 2).
Magistri Vincentii dicti Kadłubek Chronica Polonorum, wyd. M. Plezia, Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, Cracoviae 1994 (Monumenta Poloniae Historica. Nova series, t. 11).
O wychowaniu królewicza, tłum. E. Jędrkiewicz, w: Wybór pism pedagogicznych Polski doby odrodzenia, oprac. J. Skoczek, Wrocław 1956, s. 3–72.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań–Warszawa 1980.
Skrót zarysu teologii (Sumy teologicznej) św. Tomasza z Akwinu OP, skrótu dokonał i w objaśnienia zaopatrzył O. Feliks Wojciech Bednarski OP, Wydawnictwo Antyk–Marcin Dybowski, Kraków 1997.
Stanisław ze Skarbimierza, Mowy wybrane o mądrości, oprac. M. Korolko, tłum. B. Chmielowska, Wydawnictwo Arkana, Kraków 2000.
Św. Augustyn, Wyznania, tłum., posłowie i kalendarium Z. Kubiak, Warszawa 1987.
Traktat „De institutione regii pueri”, wyd. Ch. Gastgeber, P. Oliński, Wydawnictwo TNT, Toruń 2016.
Vincent of Beauvais, De eruditione filiorum nobilium, ed. A. Steiner, The Medieval Academy of America, Menasha, WI 1938, https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://cdn.ymaws.com/sites/www.medievalacademy.org/resource/resmgr/maa_books_online/steiner_0032_bkmrkdpdf.pdf&ved=2ahUKEwjSucS95Y-FAxWcVPEDHT3cD5YQFnoECBAQAQ&usg=AOvVaw2EToaKilJGH3juGHsT9B-- [dostęp: 25.03.2024].
Vincentii Belvacensis, De morali principis institutione, ed. R.J. Schneider, Typographi Brepols Editores Pontificii, Turnholti 1995 (Corpus christianorum, Continuatio Mediaevalis, 137).
Zeissberg H., Kleinere Geschichtsquellen Polens im Mittelalter, Wien 1877.
Opracowania
Banaszkiewicz J., Mistrz Wincenty i naśladowcy – wizje najstarszych dziejów Polski XIII–XV wieku, w: Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski, t. 1, red. J. Banaszkiewicz, A. Dąbrówka, P. Węcowski, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2018, s. 269–306.
Bartkowiak E., Obraz matki i macierzyństwa w przekazach źródłowych z historii wychowania, „Wychowanie w Rodzinie” 2015, 12, 2, s. 271–294.
Benevolentia, w: Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, red. M. Plezia, t. 1, z. 1, Wrocław–Kraków–Warszawa 1953–1958, kol. 1086.
Biniaś-Szkopek M., Komu nie wypada się zestarzeć – problem starości w kronice Anonima tzw. Galla, w: Starość – wiek spełnienia. Funeralia Lednickie. Spotkanie 8, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, SNAP, Poznań 2006, s. 229–232.
Borkowska U. OSU, Dynastia Jagiellonów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Borkowska U. OSU, Edukacja Jagiellonów, „Roczniki Historyczne” 2005, 71, s. 99–119.
Borkowska U. OSU, Pobożność rodziny Kazimierza Jagiellończyka, „Analecta Cracoviensia” 1984, 16, s. 23–41.
Braudel F., Historia i trwanie, tłum. B. Geremek, Czytelnik, Warszawa 1999.
Brzeziński W., Edukacja i wychowanie wieków średnich w polskich badaniach historyczno-oświatowych od schyłku XIX w. do roku 1939. Przegląd bibliograficzny, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne” 1998, 34, s. 93–104.
Burszta W.J., Społeczność daru i dar w społeczeństwie, w: Do, ut des – dar, pochówek, tradycja. Funeralia Lednickie. Spotkanie 7, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Wydawnictwo SNAP, Poznań 2005, s. 17–24.
Chmielowska B., Ars praedicandi Stanisława ze Skarbimierza, w: Retoryka w XV stuleciu. Studia nad tradycjami, teorią i praktyką retoryki piętnastowiecznej, red. M. Frankowska-Terlecka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988, s. 121–135.
Fijałkowski A., Idee edukacyjne Wincentego z Beauvais (ok. 1194–1264): puer eruditus, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2001.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Wydawnictwo PAX, Warszawa 1990.
Gałkowski S., Obżarstwo i opilstwo czy nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu?, w: Siedem grzechów głównych. Eseje z filozofii kultury, red. M. Żardecka-Nowak, W.M. Nowak, wstęp W.M. Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2014, s. 109–125.
Geremek B., Świat „opery żebraczej”. Obraz włóczęgów i nędzarzy w literaturach europejskich XV–XVII wieku, Warszawa 1989.
Inny, obcy, potwór. Kulturowo-społeczne aspekty odmienności przez wieki, red. J. Żychlińska, A. Głowacka-Penczyńska, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2016.
Iustitia, w: Słownik łacińsko-polski, red. M. Plezia, t. 2, Warszawa 1969, s. 290.
Jakubowski M.N., Ciągłość historii i historia ciągłości. Polska filozofia dziejów, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.
Jantos M., Historia twarzy (od starożytności po czasy transplantacji), „Kwartalnik Filozoficzny” 2016, 44, 4, s. 175–197.
Kąkolewski I., Testament polityczny jako instrument władzy monarszej w Prusach Książęcych oraz Rzeczypospolitej w XVI w., „Przegląd Historyczny” 1999, 90, 4, s. 415–424.
Klauza K., Grzechy główne, w: Encyklopedia katolicka, t. 6, red. J. Walkusz i in., Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1993, kol. 307–308.
Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 2002.
Koczerska M., Łaska królewska, czyli kontakty władcy z poddanymi w Polsce późnośredniowiecznej, w: Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski i in., Wydawnictwo DiG, Warszawa 1997, s. 437–451.
Koczerska M., Mentalność Jana Długosza w świetle jego twórczości, „Studia Źródłoznawcze” 1971, 15, s. 109–140.
Kot S., Historia wychowania, t. 1: Od starożytnej Grecji do połowy wieku XVIII, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1996.
Kowalska B., Ćwiczenia ruchowe jako składnik diety według Tomasza z Wrocławia (1297–1378), „Sport i Turystyka. Środkowoeuropejskie Czasopismo Naukowe” 2019, 2, 2, s. 43–55.
Kowalska B., Długoszowe pojmowanie wojny sprawiedliwej, w: Kościół i społeczeństwo. Studia nad obiegiem informacji i konfliktami zbrojnymi w dawnych wiekach, red. J. Grabowski, Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin, Warszawa 2012, s. 183–194.
Kowalska B., W poszukiwaniu symboliki Długoszowych „Roczników…”, Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2017.
Krajewski M., Historia wychowania i myśli pedagogicznej, Wydawnictwo Naukowe „Novum”, Płock 2006.
Krukowski J., Jan Długosz jako wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1980, 23, s. 3–35.
Kuklo C., Starość i ludzie starzy w badaniach polskiej demografii historycznej, w: Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków, red. A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2016, s. 13–35.
Kürbis B., Asceza chrześcijańska i jej interpretacje hagiograficzne. Polski model ascezy franciszkańskiej w XIII i XIV wieku, w: Zakony franciszkańskie w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. 1: Franciszkanie w Polsce średniowiecznej, cz. 1, Lublin 1983, s. 159–180.
Kwiatkowska B., Borysławski K., Starość w średniowieczu i dziś, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2010, 58, 1, s. 5–15.
Le Goff J., Truong N., Historia ciała w średniowieczu, tłum. I. Kania, Aletheia, Warszawa 2006.
Lurker M., Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. K. Romaniuk, Poznań 1989.
Marecki J., Osioł i wół – świadkowie narodzenia Jezusa?, w: Symbolika zwierząt. Symbol –znak – przesłanie, red. J. Marecki, L. Rotter, UNUM, Kraków 2009, s. 57–68.
Miąso J., Uniwersytecka tradycja kształcenia nauczycieli, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1985, 28, s. 49–64.
Mielcarek K., Oblicze Jezusa Chrystusa, w: Encyklopedia katolicka, t. 14, red. E. Gigilewicz, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2010, kol. 190.
Myśliwski G., Starość i długowieczność w Polsce do połowy XVI w. na tle porównawczym, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2001, 49, 3, s. 169–198.
Nowicka E., Wprowadzenie. Inny jako obcy, w: Religia a obcość, red. E. Nowicka, Nomos, Kraków 1991, s. 9–11.
Oliński P., Autorytet króla w traktacie „De institutione regii pueri”, „Przegląd Zachodniopomorski” 2016, 60, 1, s. 219–231.
Oliński P., Das Traktat De institutione regii pueri – Forschungsstand und weitere Perspektiven, „Jahrbuch des Wissenschaftlichen Zentrums Polnischer Akademie der Wissenschaften in Wien“ 2014, Bd. 5, s. 167–183 (wykorzystano wydanie elektroniczne: https://scholar.google.com/scholar?hl=pl&as_sdt=0%2C5&q=De+institutione+Regii+pueri&oq [dostęp: 13.10.2023]).
Oliński P., Zeugnis der persönlichen Anschauung oder humanistischen Vorbild der Erziehung? Anmerkungen zum Traktat „De institutione regii pueri“ aus der Wende des 15. zum 16. Jahrhundert, in: Neuere Editionen der sogenannten „Ego-Dokumente“ und andere Projekte in den Editionswissenschaften, hrsg. v. H. Flachenecker, J. Tandecki unter Mitarbeit von K. Kopiński, Wydawnictwo Naukowe Uniwersyteu Mikołaja Kopernika, Toruń 2015, s. 155–166.
Ożóg K., Jagiellonowie a uczeni, w: Europa Jagellonica 1386–1572. Sztuka, kultura, polityka w Europie Środkowej za panowania Jagiellonów, t. 5, red. P. Mrozowski, P. Tyszka, P. Węcowski, Zamek Królewski w Warszawie-Muzeum, Warszawa 2015, s. 115–129.
Ożóg K., Wpływ św. Jadwigi Królowej na chrześcijaństwo w Polsce, „Zeszyty Radomszczańskie” 2009, 3, s. 7–21.
Pastoureau M., Średniowieczna gra symboli, tłum. H. Igalson-Tygielska, Oficyna Naukowa, Warszawa 2006.
Pierzgalska M., Toposy „młodość” – „starość” w literaturze panegirycznej doby staropolskiej, „Acta Universitatis Lodziensis – Folia Litteraria Polonica” 2005, 7, s. 129–150.
Pietrzak M., Współczesna kultura mowy a wzorce klasyczne, „Biblioteka Nostra: Śląski Kwartalnik Naukowy” 2011, 3, 3, s. 125–139.
Przezdziecki A., O królowej Elżbiecie żonie Kazimierza Jagiellończyka i rękopisie pod jej imieniem: O wychowaniu królewskiego dziecka, „Biblioteka Warszawska” 1852, 45, 1, s. 524–550.
Rábai K., An Educated Jaggielonian Prince, „Studia Historia Nitriensia” 2017, 21, s. 87–106.
Rombek T., Rola polityczna królowej Elżbiety Rakuszanki (1454–1505), w: Kobiety i władza w czasach dawnych, red. B. Czwojdrak, A.A. Kluczek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015, s. 281–288.
Rombek T., Wychowanie przyszłego władcy w świetle traktatów „De institutione regii pueri” (1502/1503) i „Institutio principis christiani” (1516), „Wieki Stare i Nowe” 2023, 18, s. 1–14.
Roux J.P., Król, mity i symbole, tłum. K. Marczewska, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998.
Samsonowicz A., Łowiectwo w Polsce Piastów i Jagiellonów, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.
Samsonowicz A., Łowy – praca, zabawa, obyczaj, w: Człowiek i przyroda w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2000, s. 141–152.
Sioda T., Krawczyński M., Mamka i jej rola w ewolucji sposobów żywienia niemowląt, „Pediatria Polska” 2012, 87, 2, s. 212–219.
Skoczek J., Wstęp, w: Wybór pism pedagogicznych Polski doby odrodzenia, oprac. J. Skoczek, Wrocław 1956, s. III–CLXII.
Swojskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej, red. Z. Stefanowska, Warszawa 1973.
Szarkowska A., Świadomość i pamięć historyczna, w: Terror i konspiracja. Młodzież wobec indoktrynacji komunistycznej 1945–1956, red. E.J. Kryńska, Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, Białystok 2004, s. 21–24.
Szujski J., Odrodzenie i reformacya w Polsce. Pięć prelekcyj publicznych, mianych r. 1880 w Krakowie, Kraków 1881.
Szymczak J., Rycerz i jego konie, Edition La Rama, Wydawnictwo DiG, Bellerive-sur-Allier 2018.
Teterycz-Puzio A., Niebezpieczne dzieciństwo i sędziwa starość, w: Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków, red. A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2016, s. 179–188.
Urbański S., Pokora, w: Leksykon duchowości katolickiej, red. M. Chmielewski, Wydawnictwo „M”, Lublin–Kraków 2002, s. 647–648.
Wardęska Z., Konrad Bitschin z Łukowa zwany Konradem z Byczyny pedagog chełmiński, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1967, 12, 2, s. 253–267.
Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2005.
Zagrodzka A., Opinie o Jagiellonach w traktacie „De institutione Regii pueri”, „Kwartalnik Historyczny” 2005, 112, s. 29–47.
Zapolska E., Cnoty teologalne i kardynalne, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2000.
Żardecka-Nowak M., Gniew, w: Siedem grzechów głównych. Eseje z filozofii kultury, red. M. Żardecka-Nowak, W.M. Nowak, wstęp W.M. Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2014, s. 59–82.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf documents under the provisions of the Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.
1. License
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 license (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 license.
2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.
If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, i.a. the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".
ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).
3. User Rights
Under the CC BY-SA 4.0 license, the users are free to share (copy, distribute and transmit the contribution) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.
4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.
I hereby declare that in the event of withdrawal of the text from the publishing process or submitting it to another publisher without agreement from the editorial office, I agree to cover all costs incurred by the University of Silesia in connection with my application.
