A Gmerk House Mark – a Mark of Ownership or Identity of the Townspeople? On Some Inconsistencies of Polish Heraldic Terminology
DOI:
https://doi.org/10.31261/SPiP.2024.20.15Keywords:
sign, identity, bourgeoisie, bourgeois heraldry, a gmerk house markAbstract
The author of the present study traces the way the signs used by city dwellers have been defined in Polish historiography so far. Taking the capital city of Krakow as an example, he showed that, like in Prussian centres, they used both gmerk house marks (i.e. bar identification signs) and bourgeois coats of arms (made up of a coat of arms and a shield, where heraldic figures in the strict sense of the word, but also bar signs, were used in parallel). The division outlined in this way allows us to assign the status of a coat of arms to a composition consisting of a coat of arms and a shield. The author also confirmed that the adoption of this graphic pattern (emblem + shield) by the townspeople was the result of their influence and observation
of certain products of knightly culture. Moreover, both (knights’ coats of arms) and the other (burghers’ coats of arms) were intended to identify in the first place. In the case of noble coats of arms, at least in Poland, they have become a visual symbol of belonging to a particularly privileged class. So they spoke, as if for the owners, about their legal status. And although they were undoubtedly also used among the townspeople (as the result of some imitation), they did not duplicate all the functions of the nobility coat of arms, and, above all, they did not build the bourgeois (estate) identity.
References
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: księgi miejskie, sygn. Olkusz 1.
Archiwum Narodowe w Krakowie: dok. perg. nr 63, 122.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie: dok. perg. nr 22
Źródła drukowane
Codex diplomaticus Universitatis Studii Generalis Cracoviensis, t. 3, wyd. Ż. Pauli, Cracoviae 1880.
Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, cz. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1879.
Opracowania
Bartoszewicz A., Starzyński M., Der Krakauer Bürger Heinrich Smedt und die Rechnungen seiner Flandernreise 1401–1402, „Hansische Geschichtsblätter“ 2020, 138, s. 75–110.
Bedos-Rezak B.M., Image as Patron. Convention and Invention in Fourteenth Century France, in: Patrons and Professional in the Middle Ages. Proceedings of the 2010 Harlaxton Symposium, eds. P. Bilski, E.A. New, Shaun Tyas Publishing, Donnington 2021 (Harlaxton Medieval Studies, 22), s. 216–236.
Bedos-Rezak B.M., When Ego Was Imago. Signs of Identity in the Middle Ages, Brill, Leiden–Boston 2011 (Visualising the Middle Ages, 3).
Bieniak J., Heraldyka polska przed Długoszem, w: Sztuka i ideologia XV wieku. Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1–4 grudnia 1976 r., red. P. Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 165–210.
Bieniak J., Rody rycerskie jako czynnik struktury społecznej w Polsce XIII–XV wieku (uwagi problemowe), w: J. Bieniak, Polskie rycerstwo średniowieczne, Societas Vistulana, Kraków 2002, s. 57–82 [pierwodruk w: Polska w okresie rozdrobnienia feudalnego, red. H. Łowmiański, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973, s. 161–198].
Bieńkowski W., Semkowicz Władysław Aleksander, w: Polski słownik biograficzny, t. 36, Instytut Historii PAN/Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Warszawa–Kraków 1995–1996, s. 234–242.
Biskup M., Rola miast w reprezentacji stanowej Królestwa Polskiego i Prus Królewskich w XIV i XV wieku, w: M. Biskup, Opera minora. Studia z dziejów zakonu krzyżackiego, Prus, Polski i krajów nadbałtyckich, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2002, s. 187–218 [pierwodruk: „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1978, 30, s. 97–121].
Bobowski B., Gmerki oraz pieczęcie herbowe mieszczan (uwagi w związku z odnalezieniem na terenie badań archeologicznych w Gdańsku przy ulicy 3 Maja dwóch nieznanych dotychczas zabytków sfragistyki mieszczańskiej o metryce XV- i XVI-wiecznej), „Studia Zachodnie” 2017, 19, s. 9–16.
Bormuth H., Hausmarken. Ein Beitrag zur Personen-, Standes- und Eigentumskennzeichung, „Gelurt“ 1999, s. 35–47.
Braunfels W., Herrschaftsform und Baugestalt. Regensburg als Spiegel europäischer Stadtkultur, „Regensburger Almanach“ 2008, 42, s. 33–41.
Chmiel A., Herby Cyrusów mieszczan krakowskich, „Rocznik Krakowski” 1898, 1, s. 269–286.
Czaja K., Hausmarken. Praxis und Genese, in: Das Siegel. Gebrauch und Bedeutung, hrsg. G. Stoulakov-Pogodin, G. Signori, De Gruyter, Darmstadt 2007, s. 175–179.
Czaja R., Führungsgruppen der mittelalterlichen polnischen Geschichtsschreibung des 19. und 20. Jahrhunderts, in: Krakau – Nürnberg – Prag. Die Elite der Städte im Mittelalter und in der Frühen Neuzeit. Herkunft, Nationalität, Mobilität, Mentalität, hrsg. M. Diefenbacher, O. Fejtová, Z. Noga, Archiv hl. m. Prahy/Scriptorium, Praha 2016 (Documenta Pragensia Monographia, 33/1), s. 31–45.
Dirks F., Städte und städtische Führungsgruppen des Hanseraums und ihre Bündnisse. Die Ratssendeboten des Spätmittelalters zwischen Kooperation und Konflikt, in: Städtebünde und städtische Auβenpolitik. Träger, Instrumentarien und Konflikte während des hohen und späten Mittelalters. 55 Arbeitstagung in Reutlinen, 18.–20. November 2016, hrsg. R. Deigendesch, C. Jörg, Thorbecke, Ostfildern 2019 (Stadt in der Geschichte. Veröffentlichungen des südwestdeutschen Arbeitskreises für Stadtgeschichtsforschung, 44), s. 139–152.
Dymmel P., Herby kapituł w Klejnotach Jana Długosza, w: Polska heraldyka kościelna. Stan i perspektywy badań, red. K. Skupieński, A. Weiss, DiG, Warszawa 2004, s. 97–120.
Feduszka J., Dziewiętnastowieczni badacze i kolekcjonerzy monet halicko-ruskich, „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne” 2003, 1, s. 59–67.
Follprecht K., Gmerki mieszczan krakowskich, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2003, 9, s. 46–62.
Follprecht K., Pieczęcie mieszczan krakowskich, w: Pieczęcie w dawnej Rzeczypospolitej. Stan i perspektywy badań, red. Z. Piech, J. Pakulski, J. Wroniszewski, DiG, Warszawa 2006, s. 339–354.
Friedberg M., Adam Chmiel. Wspomnienie pośmiertne, „Rocznik Krakowski” 1936, 26, s. 159–192.
Giergiel T., Śp. Prof. dr hab. Józef Szymański, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego” 2011, 3, s. 229–235.
Goliński M., Wokół problematyki formowania się stanu mieszczańskiego w Polsce, w: Studia z historii społecznej, Chronicon, Wrocław 2012 (Scripta Historica Medievalia, t. 2), s. 7–76.
Gumowski M., Herbarz patrycjatu toruńskiego, Toruń 1970 (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, t. 74).
Heim B.B., Heraldry in the Catholic Church. Its Origin, Customs and Laws, Gerrards Cross 1978.
Hittinger D., Die Bedeutung der Hausmarken für den Warentransport in der frühen Neuzeit, „Mitteilungen der Deutschen Gesellschaft für Ärchäologie des Mittelalters und der Neuzeit“ 2007, 18, s. 148–150.
Horstmann H., Die Entwicklung der Hof- und Hausmarken in ihren Grundzügen, „Jahrbuch des Emsländischen Heimatvereines“ 1963, 10, s. 86–96.
Jaworska A., Podręcznik Józefa Szymańskiego na tle dyskusji nad metodyką kształcenia historyków w zakresie nauk pomocniczych historii, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2018, 15, s. 7–19.
Katalog Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, t. 1: Dyplomy pergaminowe, [red. S. Krzyżanowski], Kraków 1907 (Wydawnictwa Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, t. 3).
Kuczyński S.K., Niektóre zagadnienia symboliki heraldycznej na tle funkcjonowania herbu jako znaku, w: Problemy nauk pomocniczych historii II. Materiały na II konferencję poświęconą naukom pomocniczym historii, Katowice–Wisła, 26–29 V 1973, Katowice 1973, s. 29–43.
Kuczyński S.K., Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1993.
Lobenwein E., Scheutz M., Frühneuzeitliche Bruderschaften in Zentraleuropa. Zur Einschätzung einer Massenbewegung, in: Bruderschaften als multifuntionale Dienstleister der Frühen Neuzeit in Zentraleuropa, hrsg. E. Lobenstein, M. Scheutz, A.S. Weiβ, Vandenhoeck & Ruprecht Verlage, Wien 2018 (Veröffentlichungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung, 70), s. 15–26.
Łoziński W., Złotnictwo lwowskie w dawnych wiekach 1384–1640, Lwów 1889.
Małecki A., Studya heraldyczne, t. 2, Lwów 1890.
Mrozowski P., Herb w Polsce średniowiecznej. Znak identyfikacji jednostki – wyraz więzi rodzinnej – świadectwo przynależności narodowej, w: Monarchia, społeczeństwo, tożsamość. Studia z dziejów średniowiecza [ofiarowane Sławomirowi Gawlasowi], red. K. Gołąbek i in., Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 453–472.
Noga Z., Krakowska rada miejska w XVI wieku. Studium o elicie władzy, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2003.
Noga Z., Znaki krakowskich cechów rzemieślniczych XV–XVIII wieku w przestrzeni miejskiej, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 2023, 22 (33), s. 21–32.
Oexle O.G., Die Stadkultur des Mittelalters als Erinnerungskultur, in: Dortmund und Conrad von Soest im spätmittelalterlichen Europa, hrsg. T. Schilp, B. Welzel, Verlag für Regionalgeschichte, Bielefeld 2002 (Dortmunder Mittelalter-Forschungen, 3), s. 11–28.
Ożóg K., Studia krakowian na praskim uniwersytecie do początku XV wieku, w: Miasta, ludzie, instytucje, znaki. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesor Bożenie Wyrozumskiej w 75. rocznicę urodzin, red. Z. Piech, Societas Vistulana, Kraków 2008, s. 637–651.
Piech Z., Berła – herb Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Alma Mater” 2005, 74, s. 77–83.
Piech Z., Herb jako źródło historyczne, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 2018, 17 (28), s. 5–44.
Piech Z., Orzeł i święty Stanisław w herbie Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Alma Mater” 2012–2013, 152–153, s. 59–65.
Piech Z., Perspektywy polskich badań sfragistycznych, w: Pieczęcie w dawnej Rzeczypospolitej. Stan i perspektywy badań, red. Z. Piech, J. Pakulski, J. Wroniszewski, DiG, Warszawa 2006, s. 39–58.
Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich, cz. 1: Doba piastowska, Kraków 1899.
Polaczkówna H., Ś.p. Antoni Małecki jako heraldyk, „Miesięcznik Heraldyczny” 1913, 6, s. 173–176.
Puchinger R., Bruderschaft und Pfarrorganisation — eine Verbindung zum gegenseitigen Nutzen?, in: Bruderschaften als multifuntionale Dienstleister der Frühen Neuzeit in Zentral europa, hrsg. E. Lobenstein, M. Scheutz, A.S. Weiβ, Vandenhoeck & Ruprecht Verlage, Wien 2018 (Veröffentlichungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung, 70), s. 419–438.
Rajman J., Mieszczanie z Górnego Śląska w elicie władzy Krakowa w XIV wieku, w: Elita miasta Krakowa i jej związki z miastami Europy w średniowieczu i epoce nowożytnej (do połowy XVIII wieku). Zbiór studiów, red. Z. Noga, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2011, s. 49–80.
Samsonowicz H., Kultura miejska w Polsce późnego średniowiecza, „Kwartalnik Historyczny” 1983, 90, s. 771–789.
Samsonowicz H., Liczba i wielkość miast późnego średniowiecza Polski, w: H. Samsonowicz, Studia z dziejów miast w średniowieczu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2014, s. 187–206 [pierwodruk: „Kwartalnik Historyczny” 1979, 86, s. 917–931].
Samsonowicz H., Miasta wobec zjednoczenia Polski w XIII/XIV wieku, w: H. Samsonowicz, Studia z dziejów miast w średniowieczu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2014, s. 167–176 [pierwodruk w: Ars historica. Prace z dziejów powszechnych i Polski [dedykowane Gerardowi Labudzie], Poznań 1976, s. 425–436].
Samsonowicz H., Wiejskość osad miejskich w późnym średniowieczu, w: Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie, red. C. Buśko i in., Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk/Archeologický ústav AV ČR, Wrocław–Praha 2002, s. 13–16.
Scheutz M., Städtische Eliten des Mittelalters und der frühen Neuzeit als Problem der Stadtgeschichtsforschung, in: Krakau – Nürnberg – Prag. Die Elite der Städte im Mittelalter und in der Frühen Neuzeit. Herkunft, Nationalität, Mobilität, Mentalität, hrsg. M. Diefenbacher, O. Fejtová, Z. Noga, Archiv hl. m. Prahy/Scriptorium, Praha 2016 (Documenta Pragensia Monographia, 33/1), s. 9–30.
Schmid W., Ein Bürger und seine Zeichen. Hausmarken und Wappen in den Tagebüchern des Kölner Chronisten Hermann Weinsberg, in: Häuser, Namen, Identitäten. Beiträge zur spätmittelalterlichen und frühneuzeitlichen Stadtgeschichte, hrsg. K. Czaja, G. Signori, UVK Verlagsgesellschaft, Konstanz 2009 (Spätmittelalterlichenstudien, 1), s. 43–64.
Semkowicz W., Encyklopedia nauk pomocniczych historii, oprac. B. Wyrozumska, Universitas, Kraków 1999.
Starzyński M., Geschichte des Wappens der Cistercienserabtei in Mogiła, „Analecta Cisterciensia” 2012, 62, s. 254–289.
Starzyński M., Die Krakauer Herrschaftselite im Mittelalter. Eine Problemskizze, in: Krakau – Nürnberg – Prag. Die Elite der Städte im Mittelalter und in der Frühen Neuzeit. Herkunft, Nationalität, Mobilität, Mentalität, hrsg. M. Diefenbacher, O. Fejtová, Z. Noga, Archiv hl. m. Prahy/Scriptorium, Praha 2016 (Documenta Pragensia Monographia, 33/1), s. 49–61.
Starzyński M., Krakowska rada miejska w średniowieczu, Societas Vistulana, Kraków 2010 (Maiestas, Potestas, Communitas, t. 3).
Starzyński M., Signs of Urban Identity in Medieval and Early Modern Times: Cracow – Kazimierz – Kleparz (the 13th–18th Centuries), „Zapiski Historyczne” 2018, 83, s. 1–14.
Stein R., Selbstverständnis oder Identität? Städtische Geschochtsschreibung als Quelle für die Identitätsforschung, in: Memoria, communitas, civitas. Memoire et conscience urbaines en occident à la fin du Moyen Âge, sous la dir. de H. Brand, P. Monet, M. Staub, Thorbecke, Ostfildern 2003 (Beihefte der Francia, 55), s. 181–202.
Strutz K., Die Hausmarke. Zur Genese eines Rechtsbegriffs, in: Häuser, Namen, Identitäten. Beiträge zur spätmittelalterlichen und frühneuzeitlichen Stadtgeschichte, hrsg. K. Czaja, G. Signori, UVK Verlagsgesellschaft, Konstanz 2009 (Spätmittelalterlichenstudien, 1), s. 31–42.
Szymański J., Nauki pomocnicze historii, wyd. 2, Warszawa 1983.
Wittyg W., Znaki pieczętne (gmerki) mieszczan w Polsce w XVI i zaraniu XVII wieku, Kraków 1906.
Wroniszewski J., Herby i gmerki rodziny Vasanów. Z problematyki późnośredniowiecznej sfragistyki mieszczańskiej, w: Miasta, ludzie, instytucje, znaki. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesor Bożenie Wyrozumskiej w 75. rocznicę urodzin, red. Z. Piech, Societas Vistulana, Kraków 2008, s. 779–788.
Wroniszewski J., Studya heraldyczne Antoniego Małeckiego a polskie badania nad heraldyką rycerską, „Studia z Dziejów Średniowiecza” 2016, 20, s. 323–337.
Zaremska H., Bractwa w średniowiecznym Krakowie. Studium form społecznych życia religijnego, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977.
Zientara B., Z dziejów organizacji rynku w średniowieczu. Ekonomiczne podłoże „weichbildów” w arcybiskupstwie magdeburskim i na Śląsku w XII–XIII wieku, „Przegląd Historyczny” 1973, 64, s. 681–696.
Żukowski P.M., Mariana Gumowskiego związki z Uniwersytetem Jagiellońskim, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 2013, 12 (23), s. 83–93.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf documents under the provisions of the Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.
1. License
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 license (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 license.
2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.
If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, i.a. the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".
ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).
3. User Rights
Under the CC BY-SA 4.0 license, the users are free to share (copy, distribute and transmit the contribution) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.
4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.
I hereby declare that in the event of withdrawal of the text from the publishing process or submitting it to another publisher without agreement from the editorial office, I agree to cover all costs incurred by the University of Silesia in connection with my application.
