Helmet Crest of the Piast Dukes to the Early 14th Century: Sign of Power, Heraldic Element or Individual Decoration?
DOI:
https://doi.org/10.31261/SPiP.2024.20.13Keywords:
helmet crest, coat of arms crest, heraldry, sfragistics, historical iconography, legal archaeology, PiastsAbstract
This article deals with the Piast helmet crests used by rulers in the second half of the 13th century (up to and including 1301). The subject of attention and consideration is the question of the significance of this element placed on the helmets of rulers. On the basis of an analysis of the surviving source material (seal images), certain regularities in their use can be discerned; helmet crests had not yet undergone heraldry at that time (so they were not an element of the ‘full coat of arms’), but they were not simple decorations of duke and royal helmets either. They should be considered as chieftain marks belonging to the set of insignia used by the rulers of the time.
References
Opracowania
Babij P., Najstarsze rycerskie pieczęcie hełmowe w zasobie Archiwum Państwowego we Wrocławiu, w: Pieczęcie w archiwach, bibliotekach i muzeach. Charakterystyka zbiorów, metody opracowania, konserwacja, red. P. Gut, M. Hlebionek, J. Jankowska, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2023, s. 283–317.
Babij P., Pieczęcie rycerstwa obcego na Śląsku do 1335 roku w zbiorach Archiwum Państwowego we Wrocławiu, Wydawnictwo Eternum, Wrocław 2021.
Bartkowiak Z., Kwartniki śląskie w świetle ostatnich znalezisk w Wielkopolsce, w: Pieniądz i banki na Śląsku, red. W. Garbaczewski, R. Macyra, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2012, s. 215–234.
Bartkowiak Z., Zastosowanie modelu Lasswellowskiego (uzupełnionego) do badań nad kwartnikami śląskimi z przełomu XIII/XIV wieku, „Wiadomości Numizmatyczne” 2017, 61, 1–2, s. 153–175.
Drelicharz W., Królewska pieczęć Przemysła II i jej historiograficzne inspiracje, w: Pieczęcie herbowe – herby na pieczęciach, red. W. Drelicharz, Z. Piech, DiG, Warszawa 2011 (II Krakowskie Kolokwium Heraldyczne), s. 33–86.
Gumowski M., Pieczęcie śląskie do końca XIV wieku, w: Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, t. 3, red. W. Semkowicz, Kraków 1936 [reed. Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2013], s. 247–440.
Haisig M., Heraldyka Piastów śląskich do schyłku XIV wieku, w: Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, t. 3, red. W. Semkowicz, Kraków 1936 [reed. Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2013], s. 441–552.
Heymowski A., Les cimiers médiévaux des blasons polonaise, in: Recueil du IXe Congrès International des Sciences Généalogique et Héraldique, Berne 1968, s. 131–141.
Hlebionek M., Pieczęcie Piastów kujawskich, Polskie Towarzystwo Historyczne, Inowrocław 2011.
Horwat J., Książęta górnośląscy z dynastii Piastów. Uwagi i uzupełnienia genealogiczne, Drukarnia Archidiecezjalna. Wydawnictwo własne, Ruda Śląska 2005.
Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich. Piastowie wrocławscy, legnicko-brzescy, świdniccy, ziębiccy, głogowscy, żagańscy, oleśniccy, opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, wstęp T. Jurek, wyd. 2 poprawione, Avalon, Kraków 2007.
Jeziorowski T., Pieczęć królewska Przemysła II. U genezy Orła Białego – herbu państwa, w: Przemysłowie wielkopolscy od księcia dzielnicowego do króla Polski, red. H. Kóčka-Krenz, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2008, s. 143–157.
Jurek T., Dziedzic Królestwa Polskiego książę głogowski Henryk (1274–1309), wyd. 3, Avalon, Kraków 2010.
Kaganiec M., Heraldyka Piastów śląskich 1146–1707, Muzeum Śląskie, Katowice 1992.
Kokocińska M., Kancelaria Bolka I księcia jaworsko-świdnickiego, „Szkice Legnickie” 2000, 21, s. 21–42.
Kuczyński S.K., Pieczęcie książąt mazowieckich, Wrocław–Warszawa 1978.
Losik-Sidorska A., Katalog nagrobków piastowskich, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2020.
Michta J., Klejnot w herbach w średniowieczu i okresie nowożytnym, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1997, s. 341–349.
Nehmiz H., Die Siegel der schlesischen Piasten des 13. Jahrhunderts [maszynopis w Bibliotece Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, sygn. 39729/2].
Panic I., Duces opolienses domini in Ratibor. Jeszcze w sprawie tytulatury księcia Przemysława raciborskiego oraz czasu powstania księstw raciborskiego i cieszyńskiego, „Wieki Stare i Nowe” 2007, 5, s. 82–94.
Paszkiewicz B., Uwagi o mennictwie wielkopolskim w okresie kwartnikowym, «Вісниk Львiв ського університету. Серія історична» 2019 (Спецвипуск), s. 162–174.
Pfotenhauer P., Die schlesischen Siegel von 1250 bis 1300 (beziehentlich 1327), Wrocław 1879.
Piech Z., Ikonografia pieczęci Piastów, Universitas, Kraków 1993.
Piech Z., O heraldyce Piastów Śląskich, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, seria nowa, 1995, 2 (13), s. 217–233.
Piech Z., Strój, insygnia i atrybuty książąt piastowskich do końca XIV w. (część II), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1990, 38, 3–4, s. 199–222.
Piech Z., Symbole władcy i państwa w monarchii Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, w: Imagines Potestatis. Rytuały, symbole i konteksty fabularne władzy zwierzchniej. Polska X–XV w. (z przykładami czeskim i ruskim), red. J. Banaszkiewicz, Instytut Historii PAN, Warszawa 1994, s. 117–150.
Piech Z., Uwagi o typologii i nazewnictwie pieczęci w polskich i zagranicznych badaniach sfragistycznych, w: Dawne pieczęcie. Typologia – metody badań – interpretacje, red. Z. Piech, DiG, Warszawa 2015, s. 15–46.
Pierzak J., Średniowieczne hełmy garnczkowe na ziemiach polskich na tle zachodnioeuropejskim, Muzeum Górnośląskie, Bytom 2005 (Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Archeologia, z. 16).
Sobociński W., Historia rządów opiekuńczych w Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1949, 2, s. 227–353.
Sperka J., Książęta i księżne raciborscy (1290/1291–1521), Avalon, Kraków 2022.
Stróżyk P., W kwestii (pre)początków klejnotu herbu Orzeł Biały, w: Władztwo Władysława Łokietka. 700-lecie koronacji królewskiej, red. W. Fałkowski, P. Tyszka, Ars Regia, Warszawa 2022 (Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Studia i Materiały, t. 12), s. 283–325.
Suchodolski S., Skarb kwartników śląskich z Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie” 1996, 4, s. 297–312.
Szymański J., Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
Śliwiński B., Kiedy władca stawał się władcą? Na niektórych przykładach piastowskich (ale nie tylko), w: Ojcowie, synowie. O tron, władzę, dziedzictwo. W 700. rocznicę narodzin Karola IV Luksemburskiego króla czeskiego i cesarza 1316–1378, red. B. Możejko, A. Paner, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2018, s. 19–40.
Trelińska B., Kancelaria i dokumenty książąt cieszyńskich 1290–1573, Warszawa–Łódź 1983.
Wawrzonowska Z., Uzbrojenie i ubiór rycerski Piastów śląskich od XII do XIV wieku, Łódź 1976.
Wójcik M.L., Dokumenty i kancelaria książąt opolsko-raciborskich do początków XIV wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.
Wójcik M.L., Dolny Śląsk w latach 1138–1326, w: Dolny Śląsk. Monografia historyczna, red. W. Wrzesiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, s. 55–104.
Wójcik M.L., Herby, hełmy i klejnoty. Uniwersalne i swoiste treści obrazowe pieczęci rycerstwa śląskiego, w: Wokół znaków i symboli. Herby, pieczęcie i monety na Pomorzu, Śląsku i Ziemi Lubuskiej do 1945 roku, red. A. Chlebowska, A. Gut, DiG, Warszawa 2008, s. 49–66.
Wójcik M.L., Od hełmu do herbu – przyczynek do badań nad heraldyzacją znaku rycerstwa śląskiego, w: Pieczęcie herbowe – herby na pieczęciach, red. W. Drelicharz, Z. Piech, DiG, Warszawa 2011 (II Krakowskie Kolokwium Heraldyczne), s. 251–271.
Wójcik M.L., Pieczęcie rycerstwa śląskiego w dobie przedhusyckiej, t. 1–2, Księgarnia Akademicka, Kraków–Wrocław 2018.
Wroniszewski J., Herby rycerskie w średniowiecznej sfragistyce polskiej, w: Pieczęcie herbowe – herby na pieczęciach, red. W. Drelicharz, Z. Piech, DiG, Warszawa 2011 (II Krakowskie Kolokwium Heraldyczne), s. 227–250.
Znamierowski A., Heraldyka i weksylologia, Arkady, Warszawa 2017.
Żerelik R., Dokumenty i kancelaria Henryka III księcia głogowskiego, w: „Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 683: Historia XLII, Warszawa–Wrocław 1984, s. 3–100.
Żerelik R., Dokumenty i kancelarie książąt głogowskich w latach 1250–1331, Wrocław 1988 (Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 902: Historia LIX).
Żerelik R., Dzieje Śląska do 1526 roku, w: M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerelik, Historia Śląska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, s. 13–116.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf documents under the provisions of the Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.
1. License
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 license (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 license.
2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.
If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, i.a. the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".
ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).
3. User Rights
Under the CC BY-SA 4.0 license, the users are free to share (copy, distribute and transmit the contribution) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.
4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.
I hereby declare that in the event of withdrawal of the text from the publishing process or submitting it to another publisher without agreement from the editorial office, I agree to cover all costs incurred by the University of Silesia in connection with my application.
