The unknown fourteenth-century seal of Wieruszów: A contribution to research on the oldest coats of arms of the town and of its owners
DOI:
https://doi.org/10.31261/SPiP.2020.16.04Keywords:
Wieruszów, the family of Wierusz, coat of arms, seal, goat, stagAbstract
The article has as its subject the coat of arms seal of Wieruszów that was used to authenticate a document from 28th January 1426. The seal is a point of departure for analysing the coat of arms of the town and of its owners. From the turn of the fourteenth century till 1467 the owners were representatives of the Wierusz family, who used Wieruszowa coat of arms. In historiography the seal had not been known before this discovery. The oldest coat of arms of Wieruszów was thought so far to be the following image: argent, a goat sable standing on the grass vert, bearing church gules with two towers of the same on the back. The representations of the goat originate from the seal as late as the end of the eighteenth century. The older seal recently discovered is dated for 1368—1426 and displays a coat of arms shield, party per pale, the dexter side checky of three and six gules and argent, on the sinister argent a demi-goat passant sable. In the rim there is the inscription “+ · S(igillum) · C(ivitatis) · WERVSC[HOW]IENSIS”. The iconography of the seal visibly relates to the coat of arms of the town’s owners. They used the Wieruszowa coat of arms: argent, a goat half sable half checky gules and of the field. The artefact from 1426 and the coat of arms seals of the Wieruszów owners that they used between 1395 and 1448 have been analysed. The article demonstrates that the opinion that the owners laid a stag in their coat of arms instead of a goat is unfounded. This opinion has recently been put forward a lot in the research. The seal, unknown until recently, probably kept being used till the end of the fifteenth century. After the fire of the town, which broke out in 1497 or 1498, the seal was replaced with a new one. The iconography of the new seal was an updated one, since it combined the symbols associated with the town’s founders and with feudal allegiance (a goat) and with manifesting the town’s independence (a church façade with two towers). This is the current shape of the town’s coat of arms.
References
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie: Dyplomy Gnieźnieńskie, nr 251, 349.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Zbiór dokumentów pergaminowych, nr 3518.
Archiwum Jasnogórskie, sygn. D 26.
Archiwum Narodowe w Krakowie: Zbiór Rusieckich. Dokumenty pergaminowe, nr 89, 104.
Archiwum Państwowe we Wrocławiu: Dokumenty miasta Wrocławia, nr 3241, 3273; Rep. 66, nr 463; Rep. 66: Inhaltsverzeichniß der Urkunden des ehemaligen Mathias—Stifftes zu Breslau. 1. Theil: 1252—1500 (rps).
Źródła drukowane
Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta. Wyd. B. Ulanowski. T. 2: Acta iudiciorum ecclesiasticorum dioecesum Gneznensis et Poznaniensis (1403—1530). Kraków 1902.
Insignia seu clenodia Regni Poloniae. Ed. I. Polkowski, Ż. Pauli. In: Joannis Dlugossi senioris canonici cracoviensis Opera Omnia. Ed. A. Przeździecki. Vol. 1. Cracoviae 1887.
Klejnoty Długoszowe. Oprac. i wyd. M. Friedberg. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie” 1930, T. 10.
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. T. 2—3. Wyd. I. Zakrzewski. Poznań 1878—1879; T. 5. Wyd. F. Piekosiński. Poznań 1908.
Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego. Wyd. T. Jurek. T. 1: 1366—1376. Poznań 2004; T. 2: 1385—1395. Poznań 2000.
Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis. Hrsg. H. Markgraf, J.W. Schulte. In: Codex diplomaticus Silesiae. Bd. 14. Breslau 1889.
Matricularum Regni Poloniae Summaria. Ed. T. Wierzbowski. Pars IV: Sigismundi I regis tempora complectens (1507—1548). Vol. 3: Acta vicecancellariorum, 1533—1548. Varsoviae 1905.
Niesiecki K.: Herbarz polski. Wyd. J.N. Bobrowicz. T. 9. Lipsk 1842.
Paprocki B.: Herby rycerstwa polskiego. Wyd. J.K. Turowski. Kraków 1858.
Patykiewicz W.: Materiały do dziejów terenów diecezji częstochowskiej. Archidiakonat wieluński. „Częstochowskie Wiadomości Diecezjalne” 1958, T. 32.
Polaczkówna H.: Stemmata Polonica, rękopis nr 1114 Klejnotów Długosza w Bibliotece Arsenału w Paryżu. „Prace sekcyi historyi sztuki i kultury Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1927, T. 1, z. 2.
Urkunden des Klosters Kamenz. Hrsg. P. Pfotenhauer. In: Codex diplomaticus Silesiae. Bd. 10. Breslau 1881.
Wywody szlachectwa w Polsce XIV—XVII w. Wyd. W. Semkowicz. „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie” 1911—1912, T. 3.
Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 18 czerwca 1937 r. w sprawie zatwierdzenia herbu miasta Wieruszowa. „Monitor Polski”, R. 20, nr 164, poz. 274 z 21 lipca 1937 r.
Zbiór dokumentów Zakonu OO. Paulinów w Polsce. Oprac. J. Fijałek. Z. 1: (1328—1464). Kraków 1938.
Zbudniewek J.: Kopiarz dokumentów konwentu Paulinów w Wieruszowie. Cz. 2: Treść dokumentów kopiarza. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1973, T. 27.
Opracowania
Adamczewski M.: Heraldyka miast wielkopolskich do końca XVIII w. Warszawa 2000.
Adamczewski M.: Herb i pieczęcie miasta. W: Nad górną Prosną. Monografia Praszki. Red. T. Krzemiński. Łódź 1999.
Adamczewski M.: Miejsce „Albumu Herbów Miast Królestwa Polskiego” z 1847 r. w polskiej heraldyce miejskiej. W: Herby miast polskich w okresie zaborów (1772—1918). Materiały z sesji naukowej, Włocławek 5—6 grudnia 1996 r. Red. S.K. Kuczyński. Włocławek 1999.
Adamczewski M.: Pieczęcie urzędowe władz lokalnych z obszaru Polski centralnej. Cz. 3: Pieczęcie władz miejskich do 1950 roku. Zgierz 2010.
Antoniewicz M.: Herby miast województwa częstochowskiego. Częstochowa 1984.
Antoniewicz M.: Podstawy i zakres władzy księcia Władysława II opolskiego w ziemi wieluńskiej oraz północno-zachodniej Małopolsce. W: Książę Władysław Opolczyk. Fundator klasztoru Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie. Red. M. Antoniewicz, J. Zbudniewek. Warszawa 2007.
Bogucka M., Samsonowicz H.: Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej. Wrocław 1986.
Chomicki A.: Herby miast i ziem polskich. Warszawa 1939.
Czwojdrak B.: Rogowscy herbu Działosza podskarbiowie królewscy. Studium z dziejów możnowładztwa w drugiej połowie XIV i w XV wieku. Katowice 2002.
Drelicharz W., Piech Z.: Dawne i nowe herby Małopolski. Oprac. graficzne B. Widłak. Kraków 2004.
Gołdyn P.: Symbolika religijna i kościelna w herbach miast polskich do końca XX wieku. Warszawa 2008.
Górzyński S., Kochanowski J.: Herbarz szlachty polskiej. Warszawa 1990.
Grabarczyk T., Nowak T.: Dzieje Lututowa do połowy XVI wieku. W: Sześć wieków Lututowa. Studia i materiały. Red. T. Olejnik. Wieluń 2007.
Grabarczyk T., Nowak T.: Dzieje polityczne Wielunia (do 1580 roku). W: Wieluń. Monografia miasta. Red. A. Szymczak. T. 1: Wieluń. Dzieje miasta do 1792 roku. Łódź—Wieluń 2011.
Grabarczyk T., Nowak T.: Wieluń pod panowaniem pierwszych Jagiellonów (1391—1492). „Rocznik Wieluński” 2007, T. 7.
Gumowski M.: Herby miast polskich. Warszawa 1960.
Haisig M.: Osiągnięcia i postulaty w zakresie sfragistyki polskiej. „Studia Źródłoznawcze” 1959, T. 4.
Haisig M.: Sfragistyka i heraldyka miast polskich w świetle dotychczasowych badań. „Nauka i Sztuka” 1947, R. 6.
Haisig M.: Studia nad legendą pieczęci miejskiej. Wrocław 1953.
Jurek T.: Krąg rodzinny starosty wielkopolskiego Wierzbięty (1352—1369), czyli początki rodu Niesobiów. „Genealogia. Studia i Materiały Historyczne” 1991, T. 1.
Kaganiec M.: Herby miast województwa śląskiego. Katowice 2007.
Kobierzycki J.: Przyczynki do dziejów ziemi sieradzkiej. Warszawa 1915.
Koczy L.: Dzieje miasta Wieruszowa. Poznań 1930.
Kozierowski S.: Obce rycerstwo w Wielkopolsce w XIII—XVI wieku. Poznań 1929.
Kuczyński S.K.: Osiągnięcia i postulaty w zakresie heraldyki polskiej. W: Tradycje i perspektywy nauk pomocniczych historii w Polsce. Materiały z sympozjum w Uniwersytecie Jagiellońskim dnia 21—22 października 1993 roku profesorowi Zbigniewowi Perzanowskiemu przypisane. Red. M. Rokosz. Kraków 1995.
Kuczyński S.K.: Polonika heraldyczne i sfragistyczne w zbiorach leningradzkich. „Archeion” 1978, T. 66.
Kuczyński S.K., Pudłowski L.: Udział archiwów państwowych w tworzeniu herbów okresu międzywojennego. „Archeion” 1987, T. 82.
Kwiatek J., Lijewski T.: Leksykon miast polskich. Warszawa 1998.
Małecki A.: Studia heraldyczne. T. 2. Lwów 1890.
Miasta polskie w Tysiącleciu. T. 2. Wrocław—Warszawa—Kraków 1967.
Nowak T.: Własność szlachecka w ziemi wieluńskiej na początku 2. połowy XV wieku. „Rocznik Łódzki” 2014, R. 61.
Olejnik T.: Pieczęcie i herby miast ziemi wieluńskiej. Łódź 1971.
Olejnik T.: Wieluń pod władztwem Władysława Opolczyka. „Rocznik Wieluński” 2006, T. 6.
Piekosiński F.: Heraldyka polska wieków średnich. Kraków 1899.
Plewako A., Wanag J.: Herbarz miast polskich. Warszawa 1994.
Polskie herby miejskie. Red. T. Szczechura. Oprac. graficzne R. Sidorowski. Warszawa 1953.
Rosin R.: Dzieje Praszki do początku XIX wieku. W: Nad górną Prosną. Monografia Praszki. Red. T. Krzemiński. Łódź 1999.
Rosin R.: Ziemia wieluńska w XII—XVI w. Studia z dziejów osadnictwa. Łódź 1961.
Seroka H.: Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku. Warszawa 2002.
Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu. Oprac. R. Rosin. Warszawa 1963.
Sperka J.: Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370—1401. Studium o elicie władzy w relacjach z monarchą. Katowice 2006.
Stelmach R.: Katalog średniowiecznych dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Wrocław—Racibórz 2014.
Stolarczyk T.: Szlachta wieluńska od XIV do połowy XVI wieku. Wieluń 2005.
Strzyżewski W.: Herby rycerskie w godłach herbów miast śląskich, pomorskich i nowomarchijskich. W: Etos rycerski w Europie Środkowej i Wschodniej od X do XV wieku. Red. W. Peltz, J. Dudek. Zielona Góra 1997.
Strzyżewski W.: Treści symboliczne herbów miejskich na Śląsku, Ziemi Lubuskiej i Pomorzu Zachodnim do końca XVIII wieku. Zielona Góra 1999.
Szczerbik Z.: Herb miasta Praszki. W: Herby miast polskich w okresie zaborów (1772—1918). Materiały z sesji naukowej, Włocławek 5—6 grudnia 1996 r. Red. S.K. Kuczyński. Włocławek 1999.
Szczygielski W.: Dzieje ziemi wieluńskiej. Łódź 1969.
Szweda A.: Nieznana czternastowieczna pieczęć Łowicza. W: Heraldyka i okolice. Red. A. Rachuba, S. Górzyński, H. Manikowska. Warszawa 2002.
Szymański J.: Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku. Warszawa 2001.
Szymański J.: Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego. Warszawa 1993.
Szymański J.: Nieznane źródło heraldyki polskiej z XVI wieku. „Studia Źródłoznawcze” 1990, T. 32/33.
Szymański J.: W sprawie genezy polskich herbów miejskich. W: Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów. Red. S.K. Kuczyński. T. 6. Warszawa 1994.
Tomczyk D., Ziarko S.: Herby oraz inne symbole samorządowe miast i gmin województwa opolskiego. Opole 2000.
Trelińska B.: Gotyckie pismo epigraficzne w Polsce. Lublin 1991.
Wiesiołowski J.: Fundacje paulińskie XIV i XV wieku na tle ruchu fundacyjnego klasztorów w Polsce. „Studia Claromontana” 1985, T. 6.
Wojciechowski L.: Najstarsze klasztory paulinów w Polsce. Fundacja — uposażenie — rozwój do około 1430 roku. „Studia Claromontana” 1991, T. 11.
Wojciechowski L.: Ród Wieruszów do początku XV wieku. W: Ludzie i herby w dawnej Polsce. Red. P. Dymmel. Lublin 1995.
Wójcik M.L.: Pieczęcie rycerstwa śląskiego w dobie przedhusyckiej. T. 1—2. Kraków—Wrocław 2018.
Zbudniewek J.: Kopiarz dokumentów konwentu Paulinów w Wieruszowie. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1973, T. 26.
Zbudniewek J.H.: Katalog domów i rezydencji polskiej prowincji paulinów. „Nasza Przeszłość” 1969, T. 31.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf documents under the provisions of the Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.
1. License
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 license (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 license.
2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.
If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, i.a. the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".
ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).
3. User Rights
Under the CC BY-SA 4.0 license, the users are free to share (copy, distribute and transmit the contribution) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.
4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.
I hereby declare that in the event of withdrawal of the text from the publishing process or submitting it to another publisher without agreement from the editorial office, I agree to cover all costs incurred by the University of Silesia in connection with my application.
