Przez ucho do serca. O muzyczności Piosenek nie śpiewanych Żonie Stanisława Barańczaka

Autor

DOI:

https://doi.org/10.31261/SSP.2024.23.04

Słowa kluczowe:

Stanisław Barańczak, polska poezja XX wieku, muzyczność w literaturze, intermedialność

Abstrakt

Artykuł stanowi interdyscyplinarną analizę części Piosenki nie śpiewane Żonie, wchodzącej w skład tomu Chirurgiczna precyzja: elegie i piosenki z lat 1995–1997 Stanisława Barańczaka. Autorka skupia się na aspekcie muzyczności wierszy, zwłaszcza w kontekście tzw. muzyczności utajonej, przejawiającej się w tych wierszach poprzez transpozycję gatunków i form muzycznych na grunt literatury. Opierając się na kategoryzacji muzyczności Andrzeja Hejmeja, dokonuje rozróżnienia zjawisk intermedialnych; wiersze bada osobno, a także w perspektywie wyodrębnionej przez Barańczaka części tomu, często marginalizowanej, będącej wyznaniem miłosnym kierowanym do żony. W toku formalnej analizy budowy gatunków muzycznych – zarówno klasycznych, jak i rozrywkowych (madrygału, arii, bluesa, alby, serenady) – do których odwoływał się w tytułach wierszy poeta, autorka odkrywa nowe wskazówki interpretacyjne utajone w konstrukcji
wierszy. Swoją analizą potwierdza zdanie krytyków o mistrzowskim warsztacie poetyckim i wirtuozerii operowania formą tekstu przez Stanisława Barańczaka.

Bibliografia

Barańczak Anna, 1983: Słowo w piosence. Poetyka współczesnej piosenki estradowej. Ossolineum, Poznań.

Barańczak Stanisław, 1972: Od tłumacza. „Student”, nr 19 (72), s. 7.

Barańczak Stanisław, 2006: Wiersze zebrane. Wydawnictwo a5, Kraków.

Barańczak Stanisław, 2021: Chirurgiczna precyzja: elegie i piosenki z lat 1995–1997. Biblioteka Narodowa, Warszawa [e-book]. https://polona.pl/preview/a988799f-36a4-4be3-9c3d-51579e9e8044 [dostęp: 20.04.2024]..

Bogalecki Piotr, 2020: Wiersze-partytury w poezji polskiej neoawangardy. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Cavanagh Claire et al., 1999: O „Chirurgicznej precyzji” Stanisława Barańczaka. „Zeszyty Literackie”, nr 1, s. 153–166.

Chodkowski Andrzej, red., 1995: Encyklopedia muzyki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Czwordon-Lis Paulina, 2014: Buffo i blues, terapia i bezsilność. Źródła komizmu i źródła powagi w „Piosenkach, nieśpiewanych Żonie”. W: Poeta i duch wolności. Szkice o twórczości Stanisława Barańczaka. Red. Piotr Śliwiński. Wielkopolska Biblioteka Poezji, Poznań, s. 158–160.

Dembińska-Pawelec Joanna, 2006: Vilanella. Od Anonima do Barańczaka. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Drucker Johanna, 1998: Visual Performance of the Poetic Text. W: Close Listening. Poetry and the Performed Word. Ed. Charles Bernstein. Oxford University Press, New York, s. 138.

Drzewucki Janusz, 1998: Mozart przeciw mocarstwom. „Rzeczpospolita”, nr 173, dodatek: „Plus Minus”, s. 14.

Habela Jerzy, 2007: Słowniczek muzyczny. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków.

Hejmej Andrzej, 2000: Muzyczność dzieła literackiego. Wydawnictwo Funna, Wrocław.

Hejmej Andrzej, 2003: Peryferyjne znaczenia muzyki („Aria: Awaria” S. Barańczaka). W: Filozofia muzyki. Studia. Red. Krzysztof Guczalski. Musica Iagellonica, Kraków, s. 146–160.

Jeż Tomasz, 2003: Madrygał w Europie północno-wschodniej. Dokumentacja – recepcja – przeobrażenia gatunku. Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.

Nyczek Tadeusz, 1999: O „Chirurgicznej precyzji” Stanisława Barańczaka. „Zeszyty Literackie”, nr 1, s. 160.

Reimann Aleksandra, 2013: Muzyczny styl odbioru tekstów literackich. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.

Scher Steven Paul, 1982: Literature and Music. W: Interrelations of Literature. Modern Language Association of America, New York, s. 237.

Stala Marian, 2004: Przeszukiwanie czasu: przechadzki krytycznoliterackie. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Strózik Sabina, 2008: Rachunek prawdopodobieństwa sercem oszukany, czyli „Madrygał probabilistyczny” Stanisława Barańczaka. Granice.pl, 5.08.2008. https://www.granice.pl/publicystyka/rachunek-prawdopodobienstwa-sercem-oszukany-czyli-madrygal-probabilistyczny-stanislawa-baranczaka/309/1 [dostęp: 9.05.2023].

Wiegandt Ewa, 1980: Problem tzw. muzyczności prozy powieściowej XX wieku. W: Pogranicza i korespondencje sztuk. [Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej. T. 56]. Red. Teresa Cieślikowska, Janusz Sławiński. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 103–114.

Ziomek Jerzy, 1988: Prace ostatnie. Literatura i nauka o literaturze. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Pobrania

Opublikowane

2024-06-05

Jak cytować

Szczepańska, M. (2024). Przez ucho do serca. O muzyczności Piosenek nie śpiewanych Żonie Stanisława Barańczaka. Śląskie Studia Polonistyczne, 23(1), 1–19. https://doi.org/10.31261/SSP.2024.23.04

Numer

Tom 23 Nr 1 (2024): Literatura jak się patrzy! (II). Prezentacje: Jadwiga Sawicka

Dział

Rozprawy i artykuły

Licencja

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).