Od repetitio do poiesis. Afazja i awangarda w twórczości słowno-wizualnej Karoliny Wiktor

Autor

DOI:

https://doi.org/10.31261/SSP.2023.22.09

Słowa kluczowe:

afazja, awangarda, futuryzm, powtórzenie, typografia, Tytus Czyżewski, Karolina Wiktor

Abstrakt

W artykule zaprezentowano analizę twórczości słowno-wizualnej Karoliny Wiktor w kontekście wybranych dwudziestowiecznych awangardowych eksperymentów z językiem, w tym z czcionką. Poprzez odwołanie do twórczości Tytusa Czyżewskiego, oparte na treściowym cytacie, artystka dokonuje powtórzenia aktu twórczego oraz nawiązuje do praktyk awangardowej gry z materią języka, uzupełnia jednocześnie tekst utworów Czyżewskiego o nowe elementy wizualne. Praktyka eksperymentu ze słowem i z obrazem pozwala artystce opowiedzieć o przeżywanym doświadczeniu afazji, powodującym ograniczenia twórczej sprawności i sprawczości. Afazja jest w analizowanej twórczości ważnym kontekstem, warunkuje możliwości twórcze, wpływa na tempo pracy i determinuje kierunek intertekstualnej gry. W artykule prześledzony został także proces odchodzenia od strategii powtórzenia na rzecz strategii pojetycznej, której przykładem jest brakująca czcionka. Projekt tego kroju czcionki porównany został do awangardowego alfabetu Władysława Strzemińskiego, co pozwoliło opisać zastosowane przez artystów zabiegi formalne oraz funkcje stworzonych czcionek.

Bibliografia

Czyżewski Tytus, 1920: Zielone oko. Poezje formistyczne. Elektryczne wizje. Gebethner i Spółka, Kraków.

Czyżewski Tytus, 1922: Noc-dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny. Gebethner i Spółka, Kraków.

Dawidek-Gryglicka Małgorzata, 2012: Historia tekstu wizualnego. Polska po 1967 roku. Korporacja Ha!art, Kraków–Wrocław.

Derrida Jacques, 2002: Sygnatura zdarzenie kontekst. W: Idem: Marginesy filozofii. Tłum. Adam Dziadek, Janusz Margański, Paweł Pieniążek. Wydawnictwo KR, Warszawa, s. 377–404.

Głowiński Michał, 1992: O intertekstualności. W: Idem: Poetyka i okolice. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 87–124.

Hohol Mateusz, 2022: Krótka historia poznawania mózgu. „Znak”, nr 803, s. 20–27.

Kisielowa Joanna, 2003: Podszewka niepokoju: o wierszach Tytusa Czyżewskiego. W: Godność i styl. Prace dedykowane Włodzimierzowi Wójcikowi. Red. Marian Kisiel, Paweł Majerski, Zbigniew Marcinów. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 94–112.

Kultura i Neuronauka [blog]. https://afazja.blogspot.com/ [dostęp: 15.05.2023].

Luba Iwona, Wawer Ewa Paulina, 2017: Władysław Strzemiński – zawsze w awangardzie. Rekonstrukcja nieznanej biografii 1893–1917. Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź.

Muca Klaudia, Wiktor Karolina, 2016: W pończosze istota jest… Rozmowa z Karoliną Wiktor. „Teksty Drugie”, nr 5, s. 404–426. Pobrano z: https://rcin.org.pl/Content/62964/WA248_82837_P-I-2524_muca-w-ponczosze_o.pdf [22.05.2023].

Pąchalska Maria, 1999: Afazjologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Strzemińska Nika, 2001: Sztuka, miłość i nienawiść: o Katarzynie Kobro i Władysławie Strzemińskim. Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa.

Strzemiński Władysław, 2006: Druk funkcjonalny. W: Idem: Wybór pism estetycznych. Wprowadzenie, wybór, i oprac. Grzegorz Sztabiński. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków, s. 90–93.

Tytus Czyżewski, [2023]. Kultura i Neuronauka [blog]. https://afazja.blogspot.com/2010/11/tytus-czyzewski.html [dostęp: 22.05.2023].

Tytus Czyżewski poemat liczb, [2023]. Kultura i Neuronauka [blog]. https://afazja.blogspot.com/search?q=poemat+liczb [dostęp: 22.05.2023].

Tytus Czyżewski w szpitalu obłąkanych, [2023]. Kultura i Neuronauka [blog]. https://afazja.blogspot.com/2010/11/tytus-czyzewski-w-szpitalu-obakanych.html [dostęp: 22.05.2023].

Wiktor Karolina, 2014: Wołgą przez Afazję. Wydawnictwo Ha!art, Kraków.

Wiktor Karolina, 2019: Pusto-stan nienawiści. Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa.

Zagrodzki Janusz, 2014: Władysław Strzemiński – obrazy słów. „Sztuka Europy Wschodniej / Искусство Bосточной Европы Art of Eastern Europe”, nr 2, s. 81–91.

Pobrania

Opublikowane

2023-12-29

Jak cytować

Muca, K. (2023). Od repetitio do poiesis. Afazja i awangarda w twórczości słowno-wizualnej Karoliny Wiktor. Śląskie Studia Polonistyczne, 22(2), 1–18. https://doi.org/10.31261/SSP.2023.22.09

Numer

Tom 22 Nr 2 (2023): Literatura jak się patrzy! (I). Prezentacje: Marcin Mokry

Dział

Rozprawy i artykuły

Licencja

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).