Edukacja na rzecz klimatu przez fotografię i słowo. Przypadek „Gazety Strajkowej” #3

Autor

DOI:

https://doi.org/10.31261/TPDJP.2023.32.14

Słowa kluczowe:

Młodzieżowy Strajk Klimatyczny, edukacja humanistyczna, fotografia dokumentalna, aktywizm, edukacja dla klimatu

Abstrakt

W artykule poddano analizie trzeci numer „Gazety Strajkowej”, poświęcony Młodzieżowemu Strajkowi Klimatycznemu (MSK). Publikacja składa się ze zdjęć wykonanych w latach 2019–2021 przez fotografki i fotografów zaangażowanych w tworzenie Archiwum Protestów Publicznych – cyfrowego repozytorium zdjęć dokumentujących odbywające się po 2015 roku w polskiej przestrzeni społecznej protesty. Przedmiotem analizy i interpretacji uczyniono zdjęcia, grafiki z wybranymi hasłami ze strajkowych transparentów oraz różne formy tekstowe – „wstępniak” Filipa Springera, wypowiedzi aktywistek i aktywistów, informacje o stanie planety oraz postulaty MSK. Stwierdzono, że banery i znaki, którymi posługiwali się strajkujący, symbolizują dążenia młodych do natychmiastowego powstrzymania globalnych zmian klimatu oraz wdrożenia rozwiązań zaproponowanych przez środowiska naukowe. W artykule próbowano sprawdzić, czy przykładowe hasła z transparentów odpowiadają twierdzeniom naukowym. Wspomniano również o kluczowych, a ukazanych na zdjęciach emocjach aktywistek i aktywistów oraz o afektywnym oddziaływaniu tych emocji na odbiorcę. W ostatniej części artykułu zapisano pomysły wykorzystania „GS” #3 w humanistycznej edukacji klimatycznej.

Biogramy autorów

Justyna Hanna Budzik - Uniwersytet Śląski w Katowicach

Justyna Hanna Budzik – filmoznawczyni i lektorka języka polskiego jako obcego. Autorka książek: Polski film i fotografia nowego wieku na tle kultury wizualnej. Widma, antropocienie,sztandary (Katowice 2023), Filmowe cuda i sztuczki magiczne. Szkice z archeologii kina (Katowice 2015) oraz Dotyk światła. O zmysłowym doznawaniu kina (Katowice 2012), współautorka (wraz z Agnieszką Tambor) publikacji Polska półka filmowa. Krótkometrażowe filmy aktorskie i animowane w nauczaniu języka polskiego jako obcego (Katowice 2018). Lektorka języka polskiego w INALCO w Paryżu (2016/2017), laureatka Fulbright Slavic Award na University of Washington w Seattle (2017/2018). Zawodowo i badawczo zajmuje się edukacją filmową oraz nauczaniem kultury polskiej.

Magdalena Ochwat - Uniwersytet Śląski w Katowicach

Magdalena Ochwat – doktor nauk humanistycznych, adiunktka w Instytucie Literaturoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, związana z Interdyscyplinarnym Centrum Badań nad Edukacją Humanistyczną UŚ. Jej zainteresowania naukowe skupione są na edukacji polonistycznej, wykorzystaniu w kształceniu reportaży literackich oraz społecznej odpowiedzialności lektur szklonych. Interesuje się wyzwaniami XXI wieku: globalnymi kryzysami, migracjami, zmianami klimatycznymi i wielokulturowością. Redaktorka naczelna czasopisma „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” i koordynatorka programu dla nauczycieli polonistów Uniwersytet Polonistów w ramach projektu POWER. Uczestniczka Szkoły Ekopoetyki. Współpracuje z Europe Direct Śląskie oraz z miastem Katowice przy wdrażaniu edukacji na rzecz klimatu.

Piotr Skubała - Uniwersytet Śląski w Katowicach

Piotr Skubała – profesor doktor habilitowany, pracownik Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, ekolog, akarolog. Autor 186 artykułów naukowych, 57 rozdziałów w monografiach lub monografii, 39 komunikatów naukowych oraz 165 artykułów popularnonaukowych. Etyk środowiskowy, edukator ekologiczny, działacz na rzecz ochrony przyrody, aktywista klimatyczny. „Ethic expert” w Komisji Europejskiej w Brukseli (w programach HORIZON 2020, HORIZON-MSCA-2022), członek Zespołu Ekspertów ds. kwestii etycznych w Narodowym Centrum Nauki, członek sieci eksperckiej Team Europe powołanej przez Komisję Europejską, członek Rady Klimatycznej przy United Nations Global Compact Network Poland. Stały współpracownik miesięczników „AURA. Ochrona środowiska” i „Dzikie Życie”. Współorganizator Festiwalu Kultury Ekologicznej „Zielono Mi” (2007–2014), organizator i współprowadzący spotkania Klubu Myśli Ekologicznej (od 2012). Autor licznych wykładów, warsztatów, kursów na macierzystej uczelni, innych uczelniach w kraju i za granicą, dla różnych instytucji. Współpracuje z mediami lokalnymi, krajowymi i zagranicznymi w charakterze eksperta i popularyzatora nauki w zakresie ekologii i ochrony środowiska, kryzysu klimatycznego.

Bibliografia

World Scientists’ Warning to Humanity, 1992, Union of Concerned Scientists, published July 16, 1992, updated February 4, 2022, https://www.ucsusa.org/resources/1992-world-scientists-warning-humanity [dostęp: 3.06.2023].

Adamski M., 2021, Poznań Głodówka dla klimatu – Aktywiści Extinction Rebellion przez 12 godzin protestowali na pl. Wolności, Archiwum Protestów Publicznych, fotografia, 26.02.2021, https://archiwumprotestow.pl/protest/glodowka-dla-klimatu/?id=6397 [dostęp: 11.07.2023].

Bińczyk E., 2023, Uniwersytet w epoce antropocenu. Misja ekspertów i normatywne aspekty badań naukowych w obliczu ryzyka planetarnej destabilizacji, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 223–243, https://doi.org/10.18318/td.2023.1.13.

Bogdańska M., 2021, Siostry Rzeki: Protest przeciw zaporze w Siarzewie, Archiwum Protestów Publicznych, fotografia, 15.03.2021, https://archiwumprotestow.pl/protest/siostry-rzeki-protest-przeciw-zaporze-w-siarzewie/?id=7139 [dostęp: 11.07.2023].

Bradshaw C.J.A. i in., 2021, Underestimating the Challenges of Avoiding a Ghastly Future, „Frontiers in Conservation Science”, 1:615419, https://doi.org/10.3389/fcosc.2020.615419.

Buell L., 1995, The Environmental Imagination. Thoreau, Nature Writing and the Formation of American Culture, Harvard University Press, Cambridge.

Butler J., 2016, Zapiski o performatywnej teorii zgromadzeń, tłum. J. Bednarek, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.

Ceballos G., Ehrlich P.R., Dirzo R., 2017, Biological Annihilation via the Ongoing Sixth Mass Extinction Signaled by Vertebrate Population Losses and Declines, PNAS, vol. 114 (30), E6089–E6096, https://doi.org/10.1073/pnas.1704949114.

Czapliński P., Bednarek J.B., Gostyński D., red., 2019, O jeden las za daleko. Demokracja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa.

Czarnota K., Kubis A., 2023, Stan wyjątkowy: Archiwum Protestów Publicznych. O fotografii i działaniu, Sound Cloud, Czas Kultury, https://soundcloud.com/user-80673682/stan-wyjatkowy-archiwum-protestow-publicznych-o-fotografii-i-dzialaniu?fbclid=IwAR2Le05jQLyJj_tDdTUda8SPI8GDm6UwiHpZ4zAIGUSZoX76OPFadvF_vpA [dostęp: 11.07.2023].

Drozdowski R., 2017, Jak i po co badać wizualność protestów społecznych?, „Czas Kultury”, nr 4 (95), s. 21–26, pobrano z: https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2021/03/21-26_RDrozdowski_JakIPoCoBadacWizualnoscProtestow_CzasKultury_4_2017-sxydky.pdf [10.07.2023].

Dyba, Nowacki, Łuczak – jak opowiadać o kryzysie klimatycznym, 2022, Spotify, Fotopolis – Podcast o fotografii, październik 2022, https://open.spotify.com/episode/72beo0GUWKNXtOwrUZi80Y [dostęp: 11.07.2023].

Ernman B. i in., 2019, Sceny z życia rodzinnego. Strajk klimatyczny Grety, przeł. K. Knocken­hauer, W. Łygaś, przemówienia Grety z jęz. ang. przeł. A. Siewior-Kuś, Post Factum Wydawnictwo Sonia Draga, Katowice.

Ferenc T., Olechnicki K., 2022, Fotografia w działaniu: kontestacja, aktywizacja i interwencja, „Władza Sądzenia”, nr 22, s. 5–42, pobrano z: https://dspace.uni.lodz.pl/bitstream/handle/11089/43060/fotografia-w-dzialaniu-kontestacja-aktywizacja-i-interwencja.pdf?sequence=1&isAllowed=y [11.07.2023].

Frąckowiak M., 2022, Obrazy, co mogą. Studium przeobrażania świata przez fotografię, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.

„Gazeta Strajkowa” #3, pobrano z: https://archiwumprotestow.pl/app/uploads/2021/03/gazeta-strajkowa-3-klimatyczna.pdf [11.07.2023] (w tekście także jako: „GS” #3).

Gembara K., 2021, Między emancypacją a represją. O sprawczości fotografii, Archiwum Protestów Publicznych, pobrano z: https://archiwumprotestow.pl/app/uploads/2020/12/karolina-gembara-miedzy-emancypacja-a-represja-o-sprawczosci-w-fotografii.pdf [6.07.2023].

Guzy A., Ochwat M., 2022a, Czy możliwe jest kształtowanie postaw proklimatycznych na lekcjach języka polskiego? Wyniki badań ankietowych, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, T. 31, s. 1–22, https://doi.org/10.31261/TPDJP.2022.31.13.

Guzy A.M., Ochwat M.B., 2022b, Edukacja klimatyczno-ekologiczna na lekcjach języka polskiego w szkołach w Polsce (sprawozdanie z badań ankietowych), w: Lesná pedagogika v škole a mimo nej. Skúsenosti v krajinách V4, ed. S. Borisová, D. Kollárová, A. Nagyová, Univerzita Konštantína Filozofa, Nitra, s. 13–30.

Guzy A., Ochwat M., 2023, Raport z badań. Studenci wobec zmian klimatu, pobrano z: https://www.prosilesia.pl/resources/upload/PDF/Raport/Studenci%20wobec%20zmian%20klimatu.pdf?_t=1684785495 [11.07.2023].

Haraway D., 2012, Manifest gatunków stowarzyszonych, przeł. J. Bednarek, w: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, red. A. Gajewska, tłum. J. Bednarek i in., Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 241–260.

Hickel J., 2021, Mniej znaczy lepiej. O tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat, tłum. J.P. Listwan, Karakter, Kraków.

IPCC, 2018, Summary for Policymakers, w: Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the Impacts of Global Warming of 1.5°C above Pre-industrial Levels and Related Global Greenhouse Gas Emission Pathways, in the Context of Strengthening the Global Response to the Threat of Climate Change, Sustainable Development, and Efforts to Eradicate Poverty, eds. V. Masson-Delmotte i in., Cambridge University Press, Cambridge, UK–New York, NY, USA, s. 3–24, https://doi.org/10.1017/9781009157940.001.

Jabłońska E. i in., 2019, Oświadczenie naukowców o konsensusie w sprawie zmiany klimatu, Nauka dla Przyrody, 15.03.2019, https://naukadlaprzyrody.pl/2019/03/15/oswiadczenie-naukowcow-o-konsensusie-w-sprawie-zmiany-klimatu/ [dostęp: 4.07.2023].

Jaskółowa E., 2021, Strajk klimatyczny młodych jako motywacja dla lektury tomiku „Milczenie roślin” Wisławy Szymborskiej i rozmowy o wierszach, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Didacticam Litterarum Polonarum et Linguae Polonae Pertinentia”, vol. 12 (330), s. 366–375, https://doi.org/10.24917/20820909.12.25.

jcs, 2022, Edukacja klimatyczna w katowickich szkołach, Rzeczpospolita, 28.12.2022, https://edukacja.rp.pl/trendy/art37686481-edukacja-klimatyczna-w-katowickich-szkolach [dostęp: 11.07.2023].

Kleres J., Wettergren Å., 2017, Fear, Hope, Anger, and Guilt in Climate Activism, „Social Movement Studies”, vol. 16 (5), s. 507–519, http://dx.doi.org/10.1080/14742837.2017.1344546.

Kocyba P., Łukianow M., Piotrowski G., 2020, Młodzieżowe strajki klimatyczne w Polsce: kto protestuje i dlaczego?, „Miscellanea Anthropologica et Sociologica”, nr 21 (4), s. 77–95, https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/maes/article/view/6422/5654 [dostęp: 11.07.2023].

Komisja Europejska, 2020, Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030. Przywracanie przyrody do naszego życia, Bruksela, 20.05.2020, pobrano z: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:a3c806a6-9ab3-11ea-9d2d-01aa75ed71a1.0019.02/DOC_1&format=PDF [10.06.2023].

Kubis A., 2020a, Protest Obozu dla klimatu, Archiwum Protestów Publicznych, fotografia, 25.07.2020, https://archiwumprotestow.pl/protest/protest-obozu-dla-klimatu/?id=1163 [dostęp: 11.07.2023].

Kubis A., 2020b, Protest Obozu dla klimatu, Archiwum Protestów Publicznych, fotografia, 25.07.2020, https://archiwumprotestow.pl/protest/protest-obozu-dla-klimatu/?id=1165 [dostęp: 11.07.2023].

Kurz I., 2021, Zdjęcie protestu, zdjęcie protestujące, „Notes na 6 Tygodni”, nr 134, pobrano z: https://archiwumprotestow.pl/app/uploads/2021/02/iwona-kurz-zdjecie-protrestu-zdjecie-protestujace-notes-na-6-tygodni.pdf [10.06.2023].

Latour B., 2020, Is This a Dress Rehearsal?, Critical Inquiry, 26.03.2020, https://critinq.wordpress.com/2020/03/26/is-this-a-dress-rehearsal/ [dostęp: 10.06.2023].

Le Quéré C. i in., 2020, Temporary Reduction in Daily Global CO2 Emissions during the COVID-19 Forced Confinement, „Nature Climate Change”, vol. 10, s. 647–653, https://doi.org/10.1038/s41558-020-0797-x.

Markiewka T.S., 2020, Gniew, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.

Masłowska-Taffel M., 2014, Fotografia prasowa jako sposób uchwycenia i wywoływania ludzkich uczuć, „Polonistyka”, nr 4, s. 24–27.

Milach R., 2019a, Młodzieżowy Strajk Klimatyczny, Archiwum Protestów Publicznych, fotografia, 27.09.2020, https://archiwumprotestow.pl/protest/strajk-klimatyczny/?id=4564 [dostęp: 11.07.2023].

Milach R., 2019b, Młodzieżowy Strajk Klimatyczny, Archiwum Protestów Publicznych, fotografia, 27.09.2019, https://archiwumprotestow.pl/protest/strajk-klimatyczny/?id=4566 [dostęp: 11.07.2023].

Milach R., 2019c, Młodzieżowy Strajk Klimatyczny, Archiwum Protestów Publicznych, fotografia, 27.09.2019, https://archiwumprotestow.pl/protest/strajk-klimatyczny/?id=4570 [dostęp: 11.07.2023]

Milach R., 2020, Protest Extinction Rebellion, Archiwum Protestów Publicznych, fotografia, 5.09.2020, https://archiwumprotestow.pl/protest/protest-extinction-rebellion/?id=4790 [dostęp: 11.07.2023].

Mirzoeff N., 2016, Jak zobaczyć świat, tłum. Ł. Zaremba, Wydawnictwo Karakter–Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Kraków–Warszawa.

Młodzieżowy Strajk Klimatyczny / Postulaty, http://www.msk.earth/ [dostęp: 4.07.2023].

Napiórkowski M., 2022, Naprawić przyszłość. Dlaczego potrzebujemy lepszych opowieści, żeby uratować świat, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Padewski J., 2014, Co pokazuje fotografia?, „Polonistyka”, nr 2, s. 47–49.

Patel R., Moore J.W., 2018, Cheap Nature, w: Ciż, A History of the World in Seven Cheap Things. A Guide to Capitalism, Nature and the Future of the Planet, Black Inc., Carlton, s. 55–72.

Ripple W.J. i in., 2017, World Scientists’ Warning to Humanity: A Second Notice, „BioScience”, vol. 67 (12), s. 1026–1028, https://doi.org/10.1093/biosci/bix125.

Ripple W.J. i in., 2019, World Scientists’ Warning of a Climate Emergency, „BioScience”, vol. 70 (1), s. 8–12, https://doi.org/10.1093/biosci/biz088.

Rockström J. i in., 2023, Safe and Just Earth System Boundaries, „Nature”, vol. 619, s. 102–111, https://doi.org/10.1038/s41586-023-06083-8.

Skubała P., 2016, The Most Important Message in the History of Mankind, „Environmental & Socio-economic Studies”, vol. 4 (2), s. 26–33, https://doi.org/10.1515/environ-2016-0009.

Solnit R., 2019, Nadzieja w mroku. Nieznane opowieści, niebywałe możliwości, przeł. A. Dzierzgowska, S. Królak, Wydawnictwo Karakter, Kraków.

Springer F., 2019a, Czy zatrują nas wysychające torfowiska?, Pismo. Magazyn Opinii, 3.12.2019, https://magazynpismo.pl/cykle-pisma/podroz-do-przyszlosci/trujace-wysychajace-torfowiska-katastrofa-klimatyczna-springer/?seo=pw [dostęp: 11.07.2023].

Springer F., 2019b, Noteć wysycha na naszych oczach, Pismo. Magazyn Opinii, 3.09.2019, https://magazynpismo.pl/cykle-pisma/podroz-do-przyszlosci/notec-rzeka-filip-springer-klimat-ocieplenie/?seo=pw [dostęp: 11.07.2023].

Springer F., 2019c, Sympatyczny początek końca, Pismo. Magazyn Opinii, 7.08.2019, https://magazynpismo.pl/cykle-pisma/podroz-do-przyszlosci/sympatyczny-poczatek-konca/?seo=pw [dostęp: 11.07.2023].

Springer F., 2019d, Śląsk. Kraina katastrof, Pismo. Magazyn Opinii, 5.11.2019, https://magazynpismo.pl/cykle-pisma/podroz-do-przyszlosci/slask-kraina-katastrof-filip-springer/?seo=pw [dostęp: 11.07.2023].

Springer F., 2019e, Warszawa. Miejska wyspa ciepła, Pismo. Magazyn Opinii, 1.10.2019, https://magazynpismo.pl/cykle-pisma/podroz-do-przyszlosci/warszawa-miejska-wyspa-ciepla-ekologia-srodowisko-filip-springer/?seo=pw [dostęp: 11.07.2023].

Stachowicz M., 2020, Podpalić lont. Archiwum Protestów Publicznych i ożywianie kolekcji, „Szum”, 10, s. 80–93, pobrano z: https://archiwumprotestow.pl/app/uploads/2021/04/app-szum.pdf [10.06.2023].

Szyłak J., 2014, To ptak! To samolot! To ikonotekst! Książka – komiks – picturebook (medium czy media?), w: Komiks i jego konteksty, red. I. Kiec, M. Traczyk, Fundacja Instytut Kultury Popularnej, Poznań, s. 11–22.

Szyłko-Kwas J., 2017, Między informacją a obrazem – o funkcji fotografii w prasie, „Zeszyty Artystyczne”, R. 25, nr 30, s. 69–80.

Wahlström M. i in., eds., 2019, Protest for a Future: Composition, Mobilization and Motives of the Participants in Fridays For Future Climate Protests on 15 March, 2019 in 13 European Cities, pobrano z: https://protestinstitut.eu/wp-content/uploads/2019/07/20190709_Protest-for-a-future_GCS-Descriptive-Report.pdf [11.07.2023].

Warren M., 2019, Thousands of Scientists Are Backing the Kids Striking for Climate Change, „Nature”, vol. 567, s. 291–292, https://doi.org/10.1038/d41586-019-00861-z.

Wernicki P., 2019, Raport: milion gatunków zagrożonych wyginięciem, Nauka w Polsce, Świat, 7.05.2019, https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C76959%2Craport-milion-gatunkow-zagrozonych-wyginieciem.html [dostęp: 20.11.2023].

Zabrodzka J., 2023, Walczą o klimat, opadli z sił. „Hej, dorośli, ja mam 14 lat! Może sami byście coś zrobili?”, Polityka, 29.04.2023, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/2209192,1,walcza-o-klimat-opadli-z-sil-hej-dorosli-ja-mam-14-lat-moze-sami-byscie-cos-zrobili.read [dostęp: 11.07.2023].

Pobrania

Opublikowane

2023-02-16

Jak cytować

Budzik, J. H., Ochwat, M., & Skubała, P. (2023). Edukacja na rzecz klimatu przez fotografię i słowo. Przypadek „Gazety Strajkowej” #3. Z Teorii I Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego, 32, 1–26. https://doi.org/10.31261/TPDJP.2023.32.14