O potrzebie humanistyki we współczesnej szkole – kilka refleksji
DOI:
https://doi.org/10.31261/TPDJP.2024.33.08Słowa kluczowe:
spór między naukami ścisłymi i humanistycznymi, edukacja polonistyczna, narracje o przeszłości, narracje o przyszłości, technoantropologia, Łowca androidów Ridleya ScottaAbstrakt
W artykule wskazano na potrzebę edukacji humanistycznej w świecie zdominowanym przez technologię. Przywołując spór między Charlesem Percym Snowem a Frankiem Raymondem Leavisem, autorka podkreśla, że rozwój technologiczny powinien odpowiadać za postęp cywilizacyjny, nauki humanistyczne winny z kolei zapewnić osiągnięciom technicznym „ludzką twarz”. W XXI wieku za pomocą wielkich narracji ludzie z jednej strony mają podejmować próby zakorzenienia w świecie przeszłości, interioryzowania ponadczasowych wartości, nadawania sensu swojemu istnieniu, pobierania nauk i przestróg, z drugiej zaś wielkim wyzwaniem, przed którym stoją, jawi się oswajanie przyszłości, technologicznych przestrzeni i interfejsów wiodących do pogłębionego zanurzenia się w wirtualnych środowiskach. W kontekście dwóch wizji świata jutra: technooptymistów i technopesymistów, badaczka nawiązuje do ustaleń technoantropologii. Materiałem egzemplifikacyjnym dla rozważań o przyszłości czyni film Ridleya Scotta Łowca androidów, w sposób szczególny akcentując związki między ludźmi i replikantami. Refleksje końcowe stanowią konkluzję prowadzonych rozważań.
Bibliografia
Aboujaoude E., 2012, Wirtualna osobowość naszych czasów. Mroczna strona e-osobowości, przeł. R. Andruszko, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Angwin J., 2020, Społeczeństwo nadzorowane. W poszukiwaniu prywatności, bezpieczeństwa i wolności w świecie permanentnych inwigilacji, przeł. D. Jednorowski, P. Jagielska, wyd. 2, Wydawnictwo PWN, Warszawa.
Asimov I., 2000, Magia i złoto. Eseje, przeł. J. Kowalczyk, Dom Wydawniczy Rebis, Warszawa.
Banaszkiewicz K., 2011, Audiowizualność i mimetyki przestrzeni, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Borkowska G. i in., 2006, Panel dyskusyjny, w: Literatura zaangażowana – koncepcje, programy, realizacje. Czy potrzebna nowa definicja?, red. E. Ziętek-Maciejczyk, P. Cieliczko, Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo, Warszawa, s. 167–185.
Bostrom N., 2009, Superintelligence. Answer to the 2009 EDGE question: “What will change everything?”, http://www.nickbostrom.com/views/superintelligence.pdf [dostęp: 17.02.2024].
Bostrom N., 2016, Superinteligencja. Scenariusze, strategie, zagrożenia, przeł. D. Konowrocka-Sawa, Wydawnictwo Helion, Gliwice.
Čapek K., 1956, Dramaty: R.U.R. (Rossum’s Universal Robots), Biała zaraza, Matka, przeł. A. Sieczkowski, C. Sojecki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Clynes M.E., Kline N.S., 1960, Cyborgs and space, “Astronautics”, vol. 5, no. 9 (September), s. 26–27, 74–76, https://web.mit.edu/digitalapollo/Documents/Chapter1/cyborgs.pdf [dostęp: 10.02.2024].
Collini S., 1999, Przedmowa, w: Ch.P. Snow, Dwie kultury, przeł. T. Baszniak, Prószyński i S-ka, Warszawa, s. 7–70.
Dick Ph.K., 1995, Blade Runner. Czy androidy śnią o elektrycznych owcach, przeł. S. Kędzierski, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Dobroczyński B., 2004, III Rzesza Popkultury i inne stany, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków.
Dukaj J., 2013, Perfekcyjna niedoskonałość. Pierwsza tercja progresu, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Gajewska G., 2010, Arcy-nie-ludzkie. Przez science fiction do antropologii cyborgów, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Halacy D.S., 1965, Cyborg: evolution of the Superman, Harper & Row, New York.
Hatalska N., 2011, Generacja L (infografika), blog JESTEM HATALSKA.COM, 09.12.2011, http://hatalska.com/2011/12/09/generacja-l-infografika/ [dostęp: 21.02.2024].
Hatalska N., Polak A., 2012, Generacje C i L, cyfrowi imigranci i tubylcy – o współczesnych e-konsumentach, Wirtualne Media, 18.10.2012, http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/generacje-c-i-l-cyfrowi-imigranci-i-tubylcy-o-wspolczesnych-e-konsumentach/ [dostęp: 21.02.2024].
Innis H., 2007, Nachylenie komunikacyjne, przeł. A. Melon-Regulska, „Communicare. Almanach antropologiczny. Oralność/Piśmienność”, t. 2, s. 9–32.
Jędrych K., 2015, Technopol w krainie wyobraźni. O „Podróżach Pana Kleksa” Jana Brzechwy, „Filoteknos. Literatura dziecięca – mediacja kulturowa – antropologia dzieciństwa”, t. 5, s. 71–83.
Joachimowska M., 2020, O potrzebie wiedzy humanistycznej. Ku wychowaniu człowieka zintegrowanego. Próba wskazania tropów, „Studia Edukacyjne”, nr 57, s. 282–299, https://doi.org/10.14746/se.2020.57.20.
Kardaras N., 2018, Dzieci ekranu. Jak uzależnienie od ekranu przejmuje kontrolę nad naszymi dziećmi – i jak wyrwać je z transu, przeł. A. Jarosz, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa.
Klichowski M., 2015, Edukacja cyborgów. Jak działać, by nowe technologie były sprzymierzeńcem, a nie wrogiem?, w: Wychowawcze i społeczno-kulturowe kompetencje współczesnych nauczycieli. Wybrane konteksty, red. J. Pyżalski, Wydawnictwo theQ studio, Łódź, s. 1–11.
Konefał S., 2002, Topika religijna w filmie Ridleya Scotta „Blade Runner”, w: Poszukiwanie i degradowanie sacrum w kinie, red. M. Przylipiak, K. Kornacki, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 229–241.
Koziołek R., 2022, Dobrze się myśli literaturą, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Koziołek R., 2023, Czytać, dużo czytać, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Kurzweil R., 2013, Nadchodzi osobliwość: kiedy człowiek przekroczy granice biologii, przeł. E. Chodkowska, A. Nowosielska, Kurhaus Publishing, Warszawa.
Leavis F.R., 1962, Two cultures? The significance of C.P. Snow, “Spectator”, no. 6976 (9.03.1962), s. 53–88.
Legeżyńska A., 2021, Postawa humanisty i postawa humanistyczna dziś, Kalejdoskop Kultury, 21.12.2021, https://kalejdoskopkultury.pl/postawa-humanisty-i-postawa-humanistyczna-dzis/ [dostęp: 20.02.2024].
Malinowski B., 2016, Jak Facebook zamyka nas w bańce informacyjnej. Algorytm filtrujący newsfeed a zjawisko filter bubble, „Zarządzanie Mediami”, t. 4 (1), s. 15–22.
Małek M., 2012, Problem udoskonalania człowieka w świetle osiągnięć nauk medycznych i technicznych, „Studia Philosophica Wratislaviensia”, t. 7, nr 4, s. 149–160.
Małek-Orłowska M., 2015, Technologie human enhancement: zakres zastosowania i metody oceny, w: Horyzonty konstruktywizmu. Inspiracje, perspektywy, przyszłość, red. E. Bińczyk, A. Derra, J. Grygieńć, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, s. 401–422.
Mariański J., 2021, O nowej duchowości – próba opisu zjawiska, „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, nr 1 (12), s. 40–68.
Markowski M.P., 2013, Poetyka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków [e-book, pdf].
Napiórkowski M., 2022, Naprawić przyszłość. Dlaczego potrzebujemy lepszych opowieści, żeby uratować świat, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Nycz R., 2017, Nowa humanistyka w Polsce: kilka bardzo subiektywnych obserwacji, koniektur, refuktacji, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 18–40, https://doi.org/10.18318/td.2017.1.2.
Próchnicki W., 2018, Rzeczywistość współczesnej humanistyki, w: Uniwersytet XXI wieku: nauka i lokalność. Studia, red. J. Ławski, K.K. Pilichiewicz, Wydawnictwo Prymat, Białystok, s. 61–82, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/9960/1/W_Prochnicki_Rzeczywistosc_wspolczesnej_humanistyki.pdf [dostęp: 22.02.2024].
Przegalińska A., Oksanowicz P., 2023, Sztuczna inteligencja, nieludzka, arcyludzka, wyd. 2, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków.
Radkowska-Walkowicz M., 2008, Od Golema do Terminatora. Wizerunki sztucznego człowieka w kulturze, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Sitarski P., 2010, Sens stylu. O twórczości Ridleya Scotta, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Siwak W., 2017, Problemy edukacji w erze cyborgów. Spojrzenie z dystansu, „Parezja. Czasopismo Forum Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN”, nr 1, s. 103–127, https://doi.org/10.15290/parezja.2017.07.07, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/5803/1/Parezja_1_2017_%287%29_W.Siwak_Problemy_edukacji_w_erze_cyborgow_Spojrzenie_z_dystansu.pdf [dostęp: 19.02.2024].
Sławek T., 2021, A jeśli nie trzeba się uczyć, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Snow Ch.P., 1999, Dwie kultury, przeł. T. Baszniak, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Sobotka B., 2020, Kompetencje jutra, czyli czego przyszłość będzie wymagała od naszych dzieci, Wydawnictwo OSMPower sp. z o.o., Warszawa.
Stawiszyński T., 2022, Reguły na czas chaosu, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków.
Szpunar M., 2014, Od pierwotnej oralności do wtórnej piśmienności w epoce dominacji internetowego biasu, „Zeszyty Prasoznawcze”, t. 57, nr 4 (220), s. 694–706, https://doi.org/10.4467/2299-6362PZ.14.038.2839.
Szpunar M., 2019, Kultura algorytmów, Wydawnictwo ToC, Kraków.
The future of jobs report 2023, 2023, The World Economic Forum, 30.04.2023, https://www.weforum.org/publications/the-future-of-jobs-report-2023/ [dostęp: 10.02.2024].
Tischner J., 2011, Myślenie według wartości, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków.
Turnbull H.W., ed., 1959, The correspondence of Isaac Newton, vol. 1: 1661–1675, Published for the Royal Society at the University Press, Cambridge.
Wróblewski B., 2017, Steven Spielberg – czarodziej kina uzależniony od filmów, wyborcza.pl, 13.10.2017, https://wyborcza.pl/7,90535,22504348,steven-spielberg-czarodziej-kina-uzalezniony-od-filmow.html [dostęp: 21.02.2024].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
