Próby mianowania bp. Józefa Gawliny ordynariuszem w Katowicach (1948) w świetle materiałów z Archiwum Historycznego Sekretariatu Stanu

Autor

Słowa kluczowe:

archiwum, emigracja, Gawlina, Watykan, Hlond, Adamski

Abstrakt

W pierwszych miesiącach po zakończeniu II wojny światowej część biskupów polskich wspierała nowe władze w procesie odbudowy kraju. Do grupy tej należał biskup katowicki Stanisław Adamski. O jego inicjatywach podejmowanych w tych kierunku był informowany Watykański Sekretariat Stanu. W Rzymie uważano go za skłonnego do współpracy z komunistycznymi władzami. W maju 1947 r. bp Adamski uległ częściowemu
paraliżowi po przebytym udarze. Na jego miejsce Stolica Apostolska zamierzała powołać dotychczasowego biskupa polowego ks. Józefa Gawlinę. W styczniu 1948 r. rozpoczął on przygotowania do powrotu do kraju. Sprzeciw rządu warszawskiego uniemożliwił realizację tych planów. Analiza nieznanych dotąd materiałów z A rchiwum Historycznego Sekretariatu Stanu pozwala nie tylko uzupełnić wiedzę na ten temat, ale również pokazać motywy, jakimi kierowali się główni aktorzy wydarzeń (Watykan, prymas Polski, biskup
katowicki, rząd polski na uchodźstwie).

Bibliografia

Archiwalia

Archiwum Centralnego Ośrodka Duszpasterstwa Emigracyjnego, III -1502; III -1354.

Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Ambasada RP przy Stolicy Apostolskiej, A 44.249/4.

Archiwum Kościoła i Hospicjum Świętego Stanisława w Rzymie, Archiwum Biskupa Józefa Gawliny, 56.

Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Z-8 W-17 T-224.

Città del Vaticano, Archivio Storico della Segreteria di Stato – Sezione per i Rapporti con gli Stati, Congregazione degli Affari Ecclesiastici Straordinari, Pio XII , parte I, Polonia, 262 II ; 272; 273; 301; 302; 313.

Papieski Instytut Studiów Kościelnych, Stosunki Stolicy Apostolskiej z państwami: stanowisko Watykanu wobec komunizmu, 45.

Źródła drukowane

Arcybiskup Józef Gawlina. Wspomnienia, oprac. J. Myszor, Katowice 2004.

Gawlina J., Dziennik Protektora Wychodźstwa Polskiego (1945-1959), red. D. Bednarski, Katowice (w oprac.).

Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, red. i oprac. J. Myszor, D. Bednarski, J. Konieczny, Katowice 2022.

Materiały do dziejów polskiego uchodźstwa niepodległościowego, t. 7: Wybór dokumentów do dziejów polskiego uchodźstwa niepodległościowego 1939-1991, oprac. i red. A. Suchcitz, L. Maik, W. Rojek, Londyn 1997.

Uprawnienia wyjątkowe Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Wybór dokumentów 1948-1979, wybór i oprac. K. Śmigiel, P. Lewandowski, Pelplin 2020.

Opracowania

Adamski S., Pogląd na rozwój sprawy narodowej w województwie śląskim w czasie okupacji niemieckiej, Katowice 1946.

Bednarski D., Biskup Józef Gawlina jako opiekun Polaków na emigracji, Katowice 2019.

Bednarski D., Korespondencja biskupów Juliusza Bieńka i Józefa Gawliny (1956-1957), w: Nieznane karty z życia biskupa Józefa Gawliny w świetle dokumentów, red. J. Myszor, Katowice 2015, s. 155-174.

Dziurok A., Kruchtoizacja. Polityka władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1956 w województwie śląskim/katowickim, Katowice 2012.

Kłakus M., Kulisy wyboru Stanisława Adamskiego na biskupa katowickiego (1930), „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 48,1 (2015), s. 14-29.

Kucharski W., Komuniści i Watykan, Warszawa 2019.

Mutor M., Droga do Wrocławia. Życie i działalność ks. Bolesława Kominka w latach 1903-1956, Warszawa 2022.

Myszor J., Biskup Polowy Wojska Polskiego Józef Gawlina – niedoszły biskup katowicki, „Studia Pastoralne” 8 (2012), s. 273-280; a także: „Wiadomości Archidiecezjalne” (Katowice) 2011, nr 6-7, s. 212-220.

Myszor J., Historia diecezji katowickiej, Katowice 1999.

Myszor J., Józef Gawlina – biskup (ad personam) polskich żołnierzy, wygnańców i emigrantów (1942-1964), w: Nieznane karty z życia biskupa Józefa Gawliny w świetle dokumentów, red. J. Myszor, Katowice 2015, s. 47-94.

Rak R., Biskup Adamski a Volkslista (w odpowiedzi P. Józefowi Garlińskiemu z Londynu), „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 18 (1985), s. 263-267.

Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003.

Żaryn J., Stolica Apostolska wobec Polski i Polaków w latach 1944-1958 w świetle materiałów ambasady RP przy Watykanie, Warszawa 1998.

Pobrania

Opublikowane

2025-01-25

Jak cytować

Kłakus, M. (2025). Próby mianowania bp. Józefa Gawliny ordynariuszem w Katowicach (1948) w świetle materiałów z Archiwum Historycznego Sekretariatu Stanu. Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne, 57(1), 7–19. Pobrano z https://trrest.vot.pl/ojsus/index.php/ssht/article/view/15787

Numer

Tom 57 Nr 1 (2024)

Dział

Artykuły naukowe

Licencja

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).