Kinder auf der Flucht – literaturdidaktisches Potenzial von Michael Köhlmeiers Roman Das Mädchen mit dem Fingerhut
DOI:
https://doi.org/10.31261/WSS.2021.05.06Schlagworte:
Michael Köhlmeier, Fluchtliteratur, interkulturelles Lernen, LiteraturdidaktikAbstract
Michael Köhlmeiers Roman Das Mädchen mit dem Fingerhut (2016) über das Ankommen und Leben eines Flüchtlingskindes in einer fremden Gesellschaft greift die Themen Fremdheit, Sprachunfähigkeit, Integration von Kindern und Jugendlichen auf. Die narrative Gestaltung von Migrations- und Fluchtprozessen sowie die Darstellung von Fremdheitserfahrungen in der zeitgenössischen deutschsprachigen Literatur birgt bekanntlich ein pädagogisches Potenzial und einen didaktischen Mehrwert in der Hinsicht, dass die Behandlung von Fluchtliteratur im Unterricht über die Entwicklung textanalytischer Kompetenzen hinaus insbesondere das interkulturelle Lernen und die Sensibilisierung der Schülerinnen und Schüler für komplexe Themen der Gegenwart ermöglicht. Mit Blick auf die soziale und gesellschaftliche Dimension von Flucht stellt der vorliegende Beitrag literaturwissenschaftliche Überlegungen zu Michael Köhlmeiers Roman Das Mädchen mit dem Fingerhut an und untersucht seine literaturdidaktische Relevanz bzw. prüft in Anlehnung an Byrams Modell zur Beschreibung interkultureller Kompetenzen und Spinners Aspekte literarischen Lernens, inwiefern Köhlmeiers Text als Unterrichtsgegenstand legitimiert werden kann.
Literaturhinweise
Auernheimer, Georg: Einführung in die Interkulturelle Pädagogik. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2007.
Byram, Michael: Reflecting on „Intercultural Competence“ in Foreign Language Learning. In: Bredella, Lothar (Hg.): Verstehen und Verständigung durch Sprachenlernen? Bochum: Brockmeyer 1995, S. 269–276.
Byram, Michael: Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence. Clevedon: Multilingual Matters 1997.
Byram, Michael: Acquiring Intercultural Communicative Competence: Fieldwork and Experiential Learning. In: Bredella, Lothar / Delanoy, Werner (Hg.): Interkultureller Fremdsprachenunterricht. Tübingen: Narr 1999, S. 358–380.
Esselborn, Karl: Interkulturelle Literaturvermittlung zwischen didaktischer Theorie und Praxis. München: Iudicium 2010.
Flinik, Joanna: Sind sie zu fremd, bist du zu deutsch. Zur gegenwärtigen deutschsprachigen Migrantenliteratur. In: Gansel, Carsten / Hermann, Elisabeth (Hg.): Entwicklungen in der deutschsprachigen Gegenwartsliteratur nach 1989. Göttingen: V&R unipress 2013, S. 173–184.
Frederking, Volker: Umgang mit dem Fremden - Assoziative, produktive und imaginative Verfahren zu einem aktuellen Problem. In: Spinner, Kaspar H. (Hg.): Imaginative und emotionale Lernprozesse im Deutschunterricht. Frankfurt am Main: Peter Lang 1995, S. 165–193.
Geiger, Klaus / Kürschner, Mareike: Deutschland ist weltweit das Flüchtlingsland Nummer zwei. In: https://www.welt.de/print/die_welt/article156360253/Deutschland-ist-weltweit-das-Fluechtlingsland-Nummer-zwei.html (Zugriff am 10.09.2020).
Grohotolsky, Ernst: Literatur ist eine Bestätigung des Glaubens an die Vielfältigkeit des Menschen. In: Höfler, Günther A. / Vellusig, Robert (Hg.): Michael Köhlmeier. Wien-Graz: Droschl Literaturverlag 2001, S. 9–21.
Hermelingmeier, Anna-Lena: Wahrnehmung von Heimat und Exil. Am Beispiel von Texten deutschsprachiger Exilautorinnen und -autoren des 20. Jahrhunderts. München: edition text + kritik 2015.
Hurrelmann, Bettina: Kinderliteratur – Sozialisationsliteratur? In: Hurrelmann, Bettina / Richter, Karin (Hg.): Kinderliteratur im Unterricht. Theorien und Modelle zur Kinder- und Jugendliteratur im pädagogisch-didaktischen Kontext. Weinheim-München: Juventa Verlag 2004, S. 45–60.
Kepser, Matthis / Abraham, Ulf: Literaturdidaktik Deutsch. Eine Einführung. Berlin: Erich Schmidt Verlag 2016.
Kister, Stefan: Fallstricke der Nächstenliebe. In: https://www.stuttgarter-zeitung.de/inhalt.michael-koehlmeiers-maedchen-mit-dem-fingerhut-fallstricke-dernaechstenliebe.bf94a867-47d1-4df5-9352-3e2f27f59e9e.html (Zugriff am 16.10.2020).
Köhlmeier, Michael: Das Mädchen mit dem Fingerhut. München: Carl Hanser Verlag 2016.
Löwenstein, Sascha: Wider die ‚Globalisierung der Gleichgültigkeit‘. Europas Flüchtlingsdrama in der Gegenwartsliteratur. Blickwinkel, Kontexte, Hintergründe. Berlin: Wissenschaftlicher Verlag Berlin 2015.
Rösch, Heidi: Alles wird gut!? – Flucht als Thema in aktuellen Bilderbüchern für den Elementar- und Primarbereich. In: https://www.leseforum.ch/sysModules/obxLeseforum/Artikel/626/2018_2_de_roesch.pdf (Zugriff am 07.02.2021).
Spinner, Kaspar H.: Produktive Verfahren im Literaturunterricht. In: Spinner, Kaspar H. (Hg.): Neue Wege im Literaturunterricht. Hannover: Schroedel 1999, S. 33–41.
Spinner, Kaspar H.: Literarisches Lernen. „Praxis Deutsch“ 2006, Nr. 33/200, S. 6–16.
Standke, Jan: Michael Köhlmeier. ‚Das Mädchen mit dem Fingerhut‘ (2016). Vom ‚Nichtankommen‘ eines unbegleiteten Mädchens. In: Wrobel, Dieter / Mikota, Jana (Hg.): Flucht-Literatur. Texte für den Unterricht. Baltmannsweiler: Schneider Verlag Hohengehren 2017, S. 207–213.
Sternburg, Judith von: Das niedliche kleine Kind. In: http://www.fr.de/kultur/literatur/michael-koehlmeier-das-maedchen-mit-dem-fingerhut-das-niedliche-kleine-kind-a-392947 (Zugriff am 25.08.2020).
Thiele, Jens: Die Ratlosigkeit der Bilder. Wie illustriert man ein Kind auf der Flucht? In: Fritsche, Michael (Hg.): Kinder auf der Flucht. Kinder- und Jugendliteratur zu einem globalen Thema im 20. Jahrhundert. Oldenburg: Bibliotheks- und Informationssystem der Universität Oldenburg 2001, S. 45–59.
Winkels, Hubert: Ohne Sprache unbehaust. Eine Parabel auf den Menschen als Flüchtling: Michael Köhlmeiers kunstvoll lakonischer Roman ‚Das Mädchen mit dem Fingerhut‘. In: https://www.zeit.de/2016/23/das-maedchen-mitdem-fingerhut-michael-koehlmeier-roman (Zugriff am 16.10.2020).
Wrobel, Dieter / Mikota, Jana (Hg.): Flucht-Literatur. Texte für den Unterricht. Baltmannsweiler: Schneider Verlag Hohengehren.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
