„Die Wahrheit ist den Kindern zumutbar“ – Schuld und Bekenntnis in Gudrun Pausewangs geschichtserzählendem Kinderund Jugendbuch Ich war dabei Geschichten gegen das Vergessen
DOI:
https://doi.org/10.31261/WSS.2019.03.02Abstract
Der Beitrag widmet sich Gudrun Pausewangs geschichtserzählendem Kinder- und Jugendbuch Ich war dabei. Geschichten gegen das Vergessen (2004) und setzt sich mit der Inszenierung von Geschichte sowie mit der Erkenntnis und Bekenntnis von Schuld in der zeitgenössischen Kinder- und Jugendliteratur auseinander. Der Beitrag untersucht, auf welche Art und Weise und mit welcher Absicht die Themenkomplexe Nationalsozialismus und Holocaust in die deutschsprachige Kinder- und Jugendliteratur von Pausewang aufgenommen werden. Im Verlauf der Untersuchung wird deutlich, dass auch die Kinder- und Jugendliteratur einen geeigneten Ort für die Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus bietet und einen Beitrag zur politischen Bildung der Kinder und Jugendlichen leistet. Die Geschichten führen vor, wie Kinder und Jugendliche mit der Durchsetzung der nationalsozialistischen Ideologie umgehen und zeigen traditionelle Muster der Verdrängung auf. Pausewang weist mit ihren Geschichten auf die individuelle und kollektive Bedeutung der Vergangenheitsaufarbeitung in Kinderbüchern hin.
Literaturhinweise
Aden-Grossmann Wilma (2000): Die Epoche des Nationalsozialismus in der Kinder- und Jugendliteratur. In: Nolz Bernhard / Popp Wolfgang (Hg.): Erinnerungsarbeit. Grundlage einer Kultur des Friedens. Münster: LIT Verlag: 285–297.
Anonym (2013): Gudrun Pausewang wird 85. In: URL: http://www.focus.de/kultur/buecher/literatur-gudrun-pausewang-wird-85_aid_930122.html [Zugriff am 2.10.2017]
Assmann Aleida (2006): Generationsidentitäten und Vorurteilsstrukturen in der neuen deutschen Erinnerungsliteratur. Wien: Picus Verlag.
Assmann Aleida (2011): Was bedeutet eigentlich Erinnerung? – Aleida Assmann im Gespräch. In: https://www.goethe.de/ins/br/de/kul/fok/cul/20809570.html [Zugriff am 19.9.2018].
Dahrendorf Malte (1997): Das zeitgeschichtliche Kinder- und Jugendbuch zum Thema Faschismus/Nationalsozialismus: Überlegungen zum gesellschaftlichen Stellenwert, zur Eigenart und Didaktik. In: Rank Bernhard / Rosebrock
Cornelia (Hg.): Kinderliteratur, literarische Sozialisation und Schule. Schriftenreihe der Pädagogischen Hochschule Heidelberg. Weinheim: Deutscher Studienverlag: 201–226.
Diner Dan (1987): Negative Symbiose. Deutsche und Juden nach Auschwitz. In: Diner Dan (Hg.): Ist der Nationalsozialismus Geschichte? Zur Historisierung und Historikerstreit. Frankfurt am Main: Verlag Fischer: 188–189.
Ewers Hans-Heino / Gremmel Caroline (2008): Zeitgeschichte, Familiengeschichte und Generationenwechsel. Deutsche zeitgeschichtliche Jugendliteratur der 1990er und 2000er Jahre im erinnerungskulturellen Kontext. In: Glasenapp Gabriele von / Ewers Hans-Heino (Hg.): Kriegs- und Nachkriegskindheiten. Studien zur literarischen Erinnerungskultur für junge Leser. Frankfurt am Main: Peter Lang: 27–50.
Ewers Hans-Heino (2012a): Kinder- und Jugendliteratur. In: http://www.kinderundjugendmedien.de/index.php/begriffe-und-termini/411-kinder-und-jugendliteratur [Zugriff am 20.9.2017].
Ewers Hans-Heino (2012b): Literatur für Kinder und Jugendliche. Paderborn: UTB.
Jeleč Marijana (2016): Formen der Vergangenheitsbewältigung in ausgewählten zeitgenössischen österreichischen Generationenromanen. In: Lovrić Goran / Jeleč Marijana (Hrsg.): Familie und Identität in der Gegenwartsliteratur. Frankfurt am Main: Peter Lang: 147–162.
Kelm Heike (2006): Autobiographische Spuren im Narrativ ausgewählter deutscher Kinder- und Jugendbuchautoren der Kriegs- und Nachkriegsgeneration. Eine qualitative Studie. Dissertation. Münster.
Körner Torsten (2000): Die Geschichte des Dritten Reiches. Frankfurt am Main: Campus Verlag.
L’Abbate Valentina (2014): Gudrun Pausewangs politische Werke: politische Kinder- und Jugendliteratur im Medienzeitalter. Hamburg: Diplomica Verlag.
Lenz Siegfried (1992): Über das Gedächtnis. In: Lenz Siegfried: Über das Gedächtnis. Reden und Aufsätze. Hamburg: Deutscher Taschenbuch Verlag.
Nöstlinger Christine (1986/87): Ist Kinderliteratur Literatur? In: Oetinger Lesebuch 23: 158–164.
Pausewang Gudrun (1999): Hallo, Vetter Quijote: Rede in der Johann Wolfgang Goethe-Universität am 02. Juli 1999. In: Freundeskreis des Instituts für Jugendbuchforschung der Johann Wolfgang Goethe-Universität (Hg.). Frankfurt am Main.
Pausewang Gudrun (2004): Ich war dabei. Geschichten gegen das Vergessen. Frankfurt am Main: Fischer Kinder- und Jugendtaschenbuch.
Ramm Daniel (2015): Interview mit Gudrun Pausewang. In: https://www.stern.de/nido/interview-gudrun-pausewang-7155204.html [Zugriff am 19.9.2018].
Runge Gabriele (1991): Über Gudrun Pausewang. Ravensburg: Ravensburger Buchverlag.
Steinlein Rüdiger (1996): Deutschsprachige Kinder- und Jugendliteratur zum Thema Nationalsozialismus. In: Deutschunterricht 49: 87–96.
Wild Reiner (2002): Geschichte der deutschen Kinder- und Jugendliteratur. Stuttgart–Weimar: Verlag J. B. Metzler.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
