Leksykalne i syntaktyczne aspekty dyskursu narracyjnego u osób z otępieniem z ciałami Lewy’ego i z chorobą Alzheimera
DOI:
https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2020.09.18Słowa kluczowe:
dyskurs, afazja, płynność mowy, niepłynność mowy, wyrazy autosemantyczne, wskaźnik bogactwa leksykalnego (TTR)Abstrakt
Zmiany w zakresie mowy i komunikacji obserwuje się zarówno w otępieniu z ciałami Lewy’ego (DLB), jak i w chorobie Alzheimera (AD). Badanie miało na celu wyodrębnienie różnic międzygrupowych i ich aspektów leksykalnych i syntaktycznych w mowie wiązanej. W badaniu uczestniczyło 12 pacjentów z DLB oraz 13 osób z AD. Analizie poddano przetranskrybowane wypowiedzi będące opisem obrazka sytuacyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszej minuty narracji. W wypowiedziach pacjentów z DLB odnotowano mniejszą liczbę słów i zaimków określonych niż w wypowiedziach osób z AD. Chorzy z AD tworzyli natomiast dłuższe wypowiedzi i w ciągu minuty wypowiadali więcej słów. Wyniki zinterpretowano w odniesieniu do profilu poznawczego typowego dla DLB oraz AD. Zaburzenia dyskursu w AD są związane z deficytami leksykalno-semantycznymi, które zubożają zawartość informacyjną tworzonej wypowiedzi.
Bibliografia
Abdalla, M., Rudzicz, F., Hirst, G. (2018). Rhetorical structure and Alzheimer’s disease. Aphasiology, 32(1), 41–60.
Ahmed, S., Haigh, A.M.F., Jager, C.A. de, Garrard, P. (2013). Connected speech as a marker of disease progression in autopsy-proven Alzheimer’s disease. Brain, 136(12), 3727–3737.
American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Fourth edition. Text revision. DSM-IV-TR. Washington: American Psychiatric Association.
Ash, S., i in. (2011). The organization of narrative discourse in Lewy body spectrum disorder. Brain and Language, 119(1), 30–41.
Ash, S., i in. (2012a). Impairments of speech fluency in Lewy body spectrum disorder. Brain and Language, 120(3), 290–302.
Ash, S., i in. (2012b). The organization and anatomy of narrative comprehension and expression in Lewy body spectrum disorders. Neuropsychology, 26(3), 368.
Barcikowska, M. (2014). Choroba Alzheimera. W: A. Stępień (red.), Neurologia (t. 2, s. 596–603). Warszawa: Medical Tribune Polska.
Barczak, A., Hintze, B. (2020). Otępienie z ciałami Lewy’ego – kryteria diagnostyczne i leczenie. Psychiatria po Dyplomie, 3, 38–42.
Barczak, A., i in. (2015). Otępienie z ciałami Lewy’ego – jak rozpoznawać? jak leczyć? Polski Przegląd Neurologiczny, 11(3), 107–116.
Brockhuis, B., i in. (2015). Single-photon emission computed tomography in the differential diagnosis of dementia with Lewy bodies. Advances in Psychiatry and Neurology, 24(1), 1–7.
Dijk, T.A. van (red.) (2001). Dyskurs jako struktura i proces. Tłum. z j. ang. G. Grochowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Domagała, A. (2013). Pętla w wypowiedziach osób z otępieniem alzheimerowskim. W: T. Woźniak, J. Panasiuk (red.), Język. Człowiek. Społeczeństwo (s. 337–360). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Domagała, A. (2014/2015). Powtórzenia w wypowiedziach determinowanych gatunkowo u pacjentów z otępieniem alzheimerowskim. Logopedia, 43/44, 335–345.
Domagała, A. (2015). Narracja i jej zaburzenia w otępieniu alzheimerowskim. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Domagała, A., Sitek, E.J. (2018). Choroba Alzheimera. Zaburzenia komunikacji językowej. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Dubois, B., i in. (2016). Preclinical Alzheimer’s disease: definition, natural history, and diagnostic criteria. Alzheimer’s & Dementia, 12(3), 292–323.
Forbes-Mckay, K.E., Venneri, A. (2005). Detecting subtle spontaneous language decline in early Alzheimer’s disease with a picture description task. Neurology & Science, 26, 243–254.
Goodglass, H., Kaplan, E., Barresi, B. (2001). Boston diagnostic aphasia examination. Third edition. Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins.
Grabias, S. (2001). Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Gross, R.G., i in. (2012). Sentence processing in Lewy body spectrum disorder: The role of working memory. Brain and Cognition, 78(2), 85–93.
Grossman, M., i in. (2017). Narrative organization deficit in Lewy body disorders is related to Alzheimer pathology. Frontiers in Neuroscience, 11, 53.
Gurnani, A.S., Gavett, B.E. (2017). The differential effects of Alzheimer’s disease and Lewy body pathology on cognitive performance: a meta-analysis. Neuropsychology Review, 27(1), 1–17.
Kavé, G., Dassa, A. (2018). Severity of Alzheimer’s disease and language features in picture descriptions. Aphasiology, 32(1), 27–40.
Kavé, G., Goral, M. (2016). Word retrieval in picture descriptions produced by individuals with Alzheimer’s disease. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 38(9), 958–966.
Klemensiewicz, Z. (1953). Zarys składni polskiej. Warszawa: PWN.
Majewska-Tworek, A. (2014). Niepłynność wypowiedzi w oficjalnej odmianie polszczyzny. Propozycja typologii. Wrocław: Quaestio.
Majka, J., Brockhuis, B., Sitek, E.J., Narożańska, E. [w druku]. Wczesna diagnostyka otępienia z ciałami Lewy’ego. Neurologia po Dyplomie.
Mayer, M. (1969). Frog, where are you? New York: Dial Press.
McKeith, I.G., i in. (2005). Diagnosis and management of dementia with Lewy bodies: third report of the DLB Consortium. Neurology, 65, 1863–1872.
Michalik, M., Kaczorowska-Bray, K., Milewski, S., Solak, A., (2020). Tempo mówienia i tempo artykulacji w dyskursie zaburzonym. W: M. Wysocka, B. Kamińska, S. Milewski (red.), Prozodia. Przyswajanie, badania, zaburzenia, terapia (s. 395–429). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Michalik, M., Milewski, S., Kaczorowska-Bray, K., Solak, A., Krajewska, M. (2019). Tempo artykulacji i tempo mówienia w otępieniu alzheimerowskim. Logopedia, 48-1, 231–250.
Mueller, K.M., Hermann, B., Mecollari, J., Turkstra, L.S. (2018). Connected speech and language in mild cognitive impairment and Alzheimer’s disease: A review of picture description tasks. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 40(9), 917–939.
Sajjadi, S.A., Patterson, K., Tomek, M., Nestor, P.J. (2012). Abnormalities of connected speech in semantic dementia vs Alzheimer’s disease. Aphasiology, 26(6), 847–866.
Sitek, E.J. (2018). Mowa w chorobie Alzheimera. W: A. Domagała, E.J. Sitek, Choroba Alzheimera. Zaburzenia komunikacji językowej (s. 62–70). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Sitek, E.J., Kluj-Kozłowska (2018). Dyzartria i apraksja mowy w chorobach neurozwyrodnieniowych – przegląd zagadnień. W: W. Tłokiński, S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray (red.), Gerontologopedia (s. 523–554). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Sitek, E.J., Kluj-Kozłowska, K., Barczak, A. (2018). Zaburzenia funkcji językowych w atypowych zespołach parkinsonowskich. W: W. Tłokiński, S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray (red.), Gerontologopedia (s. 556–571). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Sitek, E.J., i in. (2015). Wykorzystanie analizy próbek mowy opisowej pacjentów z afazją pierwotną postępującą (PPA) w diagnostyce różnicowej wariantu PPA. Forum Logopedyczne, 23, 75–83.
Sledgers, A., Filiou, R.P., Montembeault, M., Brambati, S.M. (2018). Connected speech features from picture description in Alzheimer’s disease: A systematic review. Journal of Alzheimer’s Disease, 65(2), 519–542.
Święcicka, M. (1993). O syntaktycznej segmentacji dziecięcych tekstów mówionych. Bydgoszcz: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy.
Święcicka, M. (2019). Składnia wypowiedzi dziecięcych. W: M. Kielar-Turska, S. Milewski (red.), Język w biegu życia (s. 234–260). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Szatloczki, G., Hoffmann, I., Vincze, V., Kalman, J., Pakaski, M. (2015). Speaking in Alzheimer’s disease, is that an early sign? Importance of changes in language abilities in Alzheimer’s disease. Frontiers in Aging Neuroscience, 7, 195.
Szczyszek, M. (2015). Problemy z granicami wypowiedzeń w języku polszczyźnie mówionej – uwagi wstępne. Poznańskie Spotkania Językoznawcze, 29, 115–128.
Wieczorek, D., i in.(2013). Memory impairment in dementia with Lewy bodies relative to Alzheimer’s disease and Parkinson’s disease with dementia. Acta Neuropsychologica, 11(3), 289–297.
Williams, V.G., i in. (2007). Boston naming performance distinguishes between Lewy body and Alzheimer’s dementias. Archives of Clinical Neuropsychology, 22(8), 925–931.
Williamson, G. (2009). Type-token ratio. Speak therapy information and resources – STIR. https://www.sltinfo.com/wp-content/uploads/2014/01/type-token-ratio.pdf [data dostępu: 6.11.2020].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
