Konceptualizacja kolorów w języku osób niewidomych od urodzenia i ociemniałych we wczesnym stadium rozwoju
DOI:
https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2022.11.02.04Słowa kluczowe:
osoby niewidome, osoby ociemniałe, barwy, językoznawstwo kognitywne, konceptualizacjaAbstrakt
Przedmiotem rozważań w artykule są sposoby konceptualizacji, językowego obrazowania nazw kolorów przez dorosłe osoby niewidome od urodzenia oraz osoby ociemniałe, które utraciły wzrok między 3. a 5 rokiem życia i w swojej pamięci zachowały obrazy wzrokowe. Materiał językowy pozyskany został na drodze wywiadu, poprzez rozmowy telefoniczne. Badaniami zostały objęte osoby z grupy „Niewidomi i Niedowidzący – Bądźmy razem!” na portalu facebook.com. W badaniach wzięło udział 9 osób dobranych na zasadzie doboru losowego, w tym 4 kobiety oraz 5 mężczyzn. Z przeprowadzonych badań wynika, że wykorzystanie innych zmysłów do charakterystyki kolorów jest zależne od okresu utraty wzroku. W przypadku osób niewidomych od urodzenia najczęściej używanymi zmysłami w definiowaniu kolorów były zapach i dotyk, a najrzadziej utożsamiano barwę z dźwiękiem. U osób ociemniałych najbardziej „wyostrzonym” zmysłem w utożsamianiu barw był zmysł smaku, najmniej pomocny zaś okazał się węch.
Bibliografia
Bartmiński, J. (1988). Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji. W: J. Bartmiński (red.), Konotacja (s. 169–183). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (1990). Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata. W: J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata (s. 109–127). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Berlin, B., Kay, P. (1969). Basic color terms. Their universality and evolution. University of California Press.
Buczkowska, J. (2004). Pojęcia i znaczenia. Kilka uwag na temat językoznawstwa kognitywnego. Studia Philosophiae Christianae, 40(2), 259–277.
Chlewiński, Z. (1999). Umysł, dynamiczna organizacja pojęć. Analiza psychologiczna. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Czerwińska, K., Kucharczyk, I. (2019). Tyflopsychologia. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Doroszewski, W. (red.). Słownik języka polskiego PWN. (s.a.). https://sjp.pwn.pl/doroszewski/lista
Dilling-Ostrowska, E. (1982). Rozwój i zaburzenia mowy u dzieci w zależności od stopnia dojrzałości układu nerwowego. W: J. Szumska (red.), Zaburzenia mowy u dzieci (s. 18–31). Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Ginter, A. (2020). Metafory synestezyjne w opisach doznań zapachowych we współczesnym języku rosyjskim (na podstawie wpisów na blogach o tematyce perfumeryjnej). Linguodidactica, 24, 67–82.
Grabias, S. (2016). Język w diagnozowaniu logopedycznym. W: E. Domagała-Zyś, A. Borowicz, R. Kołodziejczyk (red.), Język i wychowanie. Księga jubileuszowa z okazji 45-lecia pracy naukowej Profesor Kazimiery Krakowiak (s. 173–184). Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Grady, J. (1997). Foundations of meaning: Primary metaphors and primary scenes. University of California.
Jakubowicz, M. (2017). Pochodzenie nazw barw w językach słowińskich. W: D. Filar, P. Krzyżanowski (red.), Barwy słów. Studia lingwistyczno-kulturowe (s. 211–227). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kaczorowska-Bray, K. (2014). Trudności w rozwoju komunikacji werbalnej i niewerbalnej dzieci niewidomych. W: A. Hamerlińska-Latecka, M. Karwowska (red.), Interdyscyplinarność w logopedii (s. 57–84). Komlogo.
Kaczorowska-Bray, K., Milewski, S. (2020). Specyfika rozwoju umiejętności komunikacyjnych dzieci z uszkodzeniem narządu wzroku. W: K. Kaczorowska-Bray, S. Milewski (red.), Wczesna interwencja logopedyczna (s. 260–283). Harmonia Universalis.
Kuczyńska-Kwapisz, J. (2004). Pedagogika osób słabo widzących i niewidomych. W: D. M. Piekut-Brodzka, J. Kuczyńska-Kwapisz (red.), Pedagogika specjalna dla pracowników socjalnych. (s. 88–103). Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Lakoff, G., Johnson, M. (2010). Metafory w naszym życiu. Tłum. T. P. Krzeszowski. Aletheia.
Langacker, R. (1991). Concept, image and symbol. The cognitive basis of grammar. Mouton de Gruyter.
Maciejewska, A. (2021). Zmysłowe opisywanie świata. W: A. Maciejwska (red.), Narracja w diagnozie i terapii logopedycznej (s. 219–239). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego.
Majewski, T. (2002). Tyflopsychologia rozwojowa. Psychologia dzieci niewidomych i słabo widzących. Polski Związek Niewidomych.
Mikołajczak-Matyja, N. (2008). Hierarchiczna struktura leksykonu umysłowego. Relacje semantyczne w leksykonie widzących i niewidomych użytkowników języka. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Mikołajczak-Matyja, N. (2011). Definicje formułowane przez niewidomych i widzących jako przyczynek do rozważań nad zjawiskiem werbalizmu. Szkoła Specjalna, 5, 325–336.
Milewski, S., Kaczorowska-Bray, K. (2015). Logopedyczne aspekty przyswajania języka przez dzieci niewidome. Poradnik Językowy, 5, 31–44.
Niesporek-Szamburska, B. (2017). O zmyśle dotyku w komunikacji i języku dzieci i dorosłych. W: J. Wojciechowska, B. Kazek (red.), Zmysły w komunikacji. Mowa i jej uwarunkowania (s. 13–32). Harmonia Universalis.
Nowakowska-Kempna, I. (1993). Definiowanie znaczenia wyrażeń w kognitywizmie. Wybrane zagadnienia. W: J. Bartmiński, R. Tokarski (red.), O definicjach o definiowaniu (s. 161–180). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pérez-Pereira, M. (2006). Language development in blind children. W: K. Brown (ed.), Encyclopedia of language and linguistics. Vol. 6 (s. 357–361). Elsevier.
Prochowicz, A. (2013). Jak mówimy o śpiewaniu? Metafory synestezyjne jako element językowego obrazu śpiewu ludzkiego w polszczyźnie. Linguarum Silva, 2, 55–70.
Przybyla, O. (2016). Procesy przetwarzania sensorycznego w stymulowaniu rozwoju małego dziecka. W: K. Kaczorowska-Bray, S. Milewski (red.), Wczesna interwencja logopedyczna (s. 100–117). Harmonia Universalis.
Przybylska, R. (2002). Polisemia przyimków polskich w świetle semantyki kognitywnej. Universitas.
Rogowska, A. (2002). U źródeł synestezji. Podstawy fizjologiczne i funkcjonalne. Przegląd Psychologiczny, 45(4), 465–474.
Rosch, E. (1978). Principles of categorization. W: E. Rosch, B. Lloyd (eds.), Cognition and categorization (s. 27–48). Lawrence Erlbaum.
Ramachandran, V. S. (2012). Neuronauka o podstawach człowieczeństwa. O czym mówi mózg? (A. Binder, M. Binder, E. Józefowicz, tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Senderecka, M. (2006). Synestezja – od psychofizjologicznych badań do filozoficznych implikacji. W: Wszołek S., Janusz R. (red.), Wyzwania racjonalności. Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.
Sękowska, Z. (1982). Pedagogika specjalna. Zarys. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Sękowska, Z. (2001). Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Skrzypczak, W. (2008). Myśl ucieleśniona i myśl imaginacyjna. Wymiary obrazowania w języku i zasady porządkujące. Litteraria Copernicana, 2, 111–127.
Smith, D. D. (2008). Pedagogika specjalna (A. Firkowska-Mankiewicz i G. Szums, red. nauk., J. A. Korbel, Z. S. Litwińska, M. E. Litwiński, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szela-Kędzia, J. (1998). Terapia logopedyczna dziecka niewidomego i słabowidzącego. Krakowska Szkoła Niewidomych.
Taylor, R. J. (2001). Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej. (A. Skucińska, tłum.). Universitas.
Tokarski, R. (2004). Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Tołstoj, L. (1957). Niewidzący i mleko. W: Dzieła. Opowiadania. (C. Jastrzębiec, tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy.
Walthers, R. (2007). Tyflopedagogika. (J. Mink, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Wierzbicka, A. (1990). The meaning of color terms: Semantics, culture and cognition. Cognitive Linguistics, 1(1), 99–15.
Wiśniewska-Kin, M. (2007). „Chcieć, pragnąć, myśleć, wiedzieć” – rozumienie pojęć przez dzieci. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Zaręba, A. (1954). Nazwy barw w dialektach i historii języka polskiego. Ossolineum.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
