Wie sind die spätmittelalterlichen Kanzleibücher einem breiteren Publikum zugänglich zu machen? Einige Anmerkungen am Rande der Ausgabe des ältesten Schöffenbuchs von Koło aus den Jahren 1502–1544 mit einem Fragment des Ratsbuchs aus den Jahren 1480–1493

(Księga landwójtowsko-ławnicza Koła 1480–1544, bearb. Marcin Starzyński, Avalon, Kraków 2023, S. 774)

Autor/innen

DOI:

https://doi.org/10.31261/SPiP.2024.20.06

Schlagworte:

Edition historischer Quellen, Stadtbücher, Stadtbank, spätmittelalterliches Koło

Abstract

Dieser Artikel befasst sich mit der Quellenedition des ältesten erhaltenen Stadtbuchs der großpolnischen Stadt Koło, die von Marcin Starzyński vorbereitet wurde. Sie richtet sich nicht nur an Forscher, sondern auch an eine breitere Gruppe von Geschichtsinteressierten, für die der Verleger eine vollständige Übersetzung des lateinischen Quellentextes ins Polnische erstellte. Leider ist die Veröffentlichung von M. Starzyński nach Meinung des Rezensenten nicht gelungen, da es eine Reihe von Mängeln und Fehlern enthält. Die wichtigsten sind: das Fehlen in der Einleitung einer breiteren Beschreibung der Stellung von Koło vor dem Hintergrund des städtischen Netzes von Großpolen im 15. bis 16. Jahrhundert, das Fehlen einer Darstellung des Schöffengerichts, die falsche Identifizierung einiger der Handschrift sekundär beigefügten Blätter und die irrtümliche Zuschreibung des gesamten Manuskripts als Landvogt- und Schöffenbuch aus den Jahren 1480–1544, während sie die Tätigkeit des Schöffengerichts in den Jahren 1502–1544 und des Stadtrats (auf einem hinzugefügten Bifolium) von 1480 bis 1493 dokumentiert. Es fehlt auch ein Glossar, das einem breiteren Publikum die schwierigeren Begriffe erklären würde, die später in der Übersetzung der Quelle vorkommen. Überraschend zahlreich sind in der Edition Fehler beim Ablesen der Handschriftenbasis, was eine oft falsche Übersetzung zur Folge hatte. In den Registern fallen immer wieder falsche Ortsbezeichnungen negativ auf. Ausgehend von den hier festgestellten Fehlern wurden allgemeinere Empfehlungen an die Herausgeber anderer spätmittelalterlicher Amtsbücher formuliert. Es ist notwendig, den Gegenstand der Edition sorgfältig auszuwählen (das publizierte Buch von Koło enthält fast ausschließlich sich wiederholende Einträge über Grundstücksgeschäfte), eine ausführliche Einleitung mit den wichtigsten Informationen über die Stadt, in der das jeweilige Buch aufgeschrieben wurde, und eine Minimonographie der veröffentlichten Quelle zu erstellen. Schließlich ist es auch notwendig, den Text von seiner handschriftlichen Grundlage sorgfältig zu bearbeiten und mit umfangreichen polnischsprachigen Regesten zu versehen. Im Personen- und Ortsregister ist es wichtig, ein umfangreiches System von Querverweisen zu verwenden, die Personen auch nach ihrem Herkunftsort zu klassifizieren und schließlich den Haupteintrag für den Ort, an dem das Buch aufgeschrieben wurde, querschnittsartig zu erstellen, wobei nicht nur die Personen, sondern auch die Topographie und die in der Stadt tätigen Institutionen berücksichtigt werden. Es ist auch ratsam, Sachregister zu erstellen.

Literaturhinweise

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Państwowe w Poznaniu: Akta miasta Koło, sygn. 1 [53/4300/0/-/1; https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1525068 [dostęp: 29.02.2024]], 19 [53/4300/0/-/19], 20 [53/4300/0/-/20]; Księgi sądu ziemskiego w Koninie, Z. 1 [53/6/0/-/1], Z. 3 [53/6/0/-/3].

Źródła drukowane

Acta consularia Casimiriensia. Fragmenta inedita de annis 1378, 1394–1396 ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie, wyd. M. Starzyński, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków 2014.

Codex diplomaticus Poloniae, t. 2, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1848–1853.

Cuda świętego ojca Szymona z Lipnicy (1482–1520), wyd. M. Starzyński, A. Zajchowska-Bołtromiuk, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2019.

Heydeke J., Census civitatis conscripti. Spis dochodów miasta Krakowa z 1500 roku ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, wyd. M. Starzyński, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków 2009.

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 3, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1879.

Księga landwójtowsko-ławnicza Koła 1480–1544, oprac. M. Starzyński, Avalon, Kraków 2023.

Księga ławnicza miasta Płocka 1489–1517, wyd. D. Poppe, Towarzystwo Naukowe Płockie, Warszawa 1995.

Księga radziecka krakowska 1392–1412, wyd. M. Starzyński, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, Warszawa–Kraków 2023.

Księga sądowa miasta Kamionki w ziemi lubelskiej 1481–1559, wyd. A. Sochacka, G. Jawor, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009.

Księgi ławnicze krakowskie z lat 1408–1417. Księgi wójtowskie krakowskie. Fragmenty z lat 1411–1412, wyd. M. Starzyński przy współpracy P. Wiencierz, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, Archiwum Narodowe w Krakowie, Warszawa–Kraków 2020.

Księgi sądowe miasta Wąwolnicy z lat 1476–1500, wyd. G. Jawor, A. Sochacka, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998.

Księgi wójtowsko-ławnicze miasta Lublina z XV wieku, wyd. G. Jawor, M. Kołacz-Chmiel, A. Sochacka, Archiwum Państwowe w Lublinie, Lublin 2012.

Mobilia. Inwentarze mienia ruchomego mieszczan krakowskich do schyłku XV wieku / Mobilia. Inventare des beweglichen Vermögens der Krakauer Bürger bis zum Ausgang des 15. Jahrhunderts, wyd. M. Starzyński, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków 2017.

Najdawniejsze zapiski z księgi miejskiej Pleszewa (1428–1444), wyd. T. Jurek, Centrum „Instytut Wielkopolski”, Poznań 2011.

Najstarsza pleszewska księga radziecka. Zapiski z lat 1485–1519, wyd. A. Kozak, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Centrum „Instytut Wielkopolski”, Poznań 2014.

Podwody miast małopolskich do końca XV wieku, wyd. M. Schmidt, M. Starzyński, Polskie Towarzystwo Historyczne, Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, Kraków 2020.

Regestra mercatoria. Rachunki kupców krakowskich z lat 1401–1510, wyd. A. Bartoszewicz, M. Starzyński, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków 2018.

The Correspondence of John of Capistrano, t. 1: Letters Related to the History of Poland and Silesia (1451–1456), wyd. P. Kras i in., Tadeusz Manteuffel Institute of History. Polish Academy of Science, Wydawnictwo KUL, Warszawa–Lublin 2018.

Volumina constitutionum, t. 1: 1493–1549, vol. 1: 1493–1526, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1996.

Opracowania

Chojnacka K., Wstęp do inwentarza akt miast wielkopolskich z terenu województwa poznańskiego, w: Akta miast województwa poznańskiego z lat 1252–1935, t. 1, Poznań [b.r.w.], s. I–XXVI (maszynopis w Archiwum Państwowym w Poznaniu).

Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959.

Gąsiorowski A., Starostowie wielkopolskich miast królewskich w dobie jagiellońskiej, Warszawa–Poznań 1981.

Gorczyca K., Witkowski K., Dzieje ratusza w Kole, red. K. Witkowski, Stowarzyszenie Przyjaciół Miasta Koła n. Wartą, Koło 2015.

Gorczyca K., Witkowski K., Najdawniejsze dzieje Koła (do lat 20. XVI stulecia), Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, Koło 2007 (wyd. 2, rozszerzone – Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, Koło 2012).

Górska-Gołaska K., Czarnków – dobra, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 2, Wrocław 1982, s. 289–295.

Górska-Gołaska K., Szczodrochowo, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 4, z. 4, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2005, s. 819–822.

Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte, Berlin 1964–, https://www.hrgdigital.de [dostęp: 29.02.2024].

Kozak A., Księga sądowa gnieźnieńskich wikariuszy generalnych Sędka z Czechla i Jana z Brzóstkowa (1449–1453, 1455). Studium źródłoznawcze i edycja krytyczna, Polskie Towarzystwo Historyczne, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2023.

Księgi miejskie z obszaru Królestwa Polskiego (do roku 1600). Katalog, red. Z. Noga, B. Drzewiecki, Polskie Towarzystwo Historyczne, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Warszawa–Kraków 2024.

Kulecki M., Księgi miejskie Koło, w: AGAD w Warszawie. Informator o zasobie archiwalnym, red. D. Lewandowska, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2008, s. 218.

Mazurkiewicz J., O zmianach treści terminu landwójt, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1962, 14, 2, s. 171–174.

Münch H., Geneza rozplanowania miast wielkopolskich XIII i XIV wieku, Kraków 1946.

Olszacki T., Różański A., Residential Tower of the Koło Castle in the Light of the Latest Archaeological Research, „Archaeologia Historica Polona” 2021, 21, s. 91–112.

Piaskowska B. et al., The Ruins of the Castle in Koło in the Light of the Latest Architectural and Archaeological Research, and Their Conservation Issues, „Architectus” 2022, 4 (72), s. 47–58.

Rutkowska G., Jagiellonowie w Kole, w: Królewskie miasto Koło. Studia w 650. rocznicę lokacji miasta, red. I. Skierska, Urząd Miejski w Kole, Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, Koło 2012, s. 69–104.

Samsonowicz H., Liczba i wielkość miast późnego średniowiecza Polski, „Kwartalnik Historyczny” 1979, 86, 4, s. 917–931.

Skierska I., Słowo wstępne, w: Królewskie miasto Koło. Studia w 650. rocznicę lokacji miasta, red. I. Skierska, Urząd Miejski w Kole, Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, Koło 2012, s. 7–18.

Słoń M., Miasta prywatne w sieci miejskiej Wielkopolski XV–XVI wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2016, 77, s. 93–123.

Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna, red. T. Jurek, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, 2010–2022, http://www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp: 29.02.2024].

Teki Dworzaczka. Materiały historyczno-genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV–XX w., oprac. A. Bieniaszewski, R. Prinke, red. J. Wisłocki, Biblioteka Kórnicka PAN, Kórnik–Poznań 1995–2004, http://teki.bkpan.poznan.pl [dostęp: 29.02.2024].

Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek, przy współpracy Z. Górskiego i R. Kabacińskiego, red. A. Gąsiorowski, Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1990.

Urzędnicy wielkopolscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. A. Bieniaszewski, Kórnik 1987.

Warschauer A., Die städtischen Archive in der Provinz Posen, Leipzig 1901.

Wieczorek S., Sine cura et studio. Nad nowym wydaniem Cudów św. Szymona z Lipnicy, „Przegląd Historyczny” 2021, 112, 3, s. 751–764.

Witkowski K., Dzieje kościoła i szpitala św. Ducha w Kole, Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, Koło 2013.

Witkowski K., O dokumencie lokacyjnym Koła, w: Królewskie miasto Koło. Studia w 650. rocznicę lokacji miasta, red. I. Skierska, Urząd Miejski w Kole, Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, Koło 2012, s. 19–30.

Witkowski K., Władysław Odonic – książę wielkopolski (ok. 1190–1239), Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, Kraków 2012.

Władze miasta Poznania, t. 1: 1253–1793, oprac. J. Wiesiołowski, Z. Wojciechowska, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2003.

Wolff A., Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze” 1957, 1, s. 155–181.

Veröffentlicht

2024-12-30

Zitationsvorschlag

Kozak, A. (2024). Wie sind die spätmittelalterlichen Kanzleibücher einem breiteren Publikum zugänglich zu machen? Einige Anmerkungen am Rande der Ausgabe des ältesten Schöffenbuchs von Koło aus den Jahren 1502–1544 mit einem Fragment des Ratsbuchs aus den Jahren 1480–1493: (Księga landwójtowsko-ławnicza Koła 1480–1544, bearb. Marcin Starzyński, Avalon, Kraków 2023, S. 774). Średniowiecze Polskie I Powszechne, 16, 417–442. https://doi.org/10.31261/SPiP.2024.20.06

Ausgabe

Rubrik

Recenzje i artykuły recenzyjne